Methotrexate (เมโธเทรกเซท)
Methotrexate (เมโธเทรกเซท) เป็นยาที่ออกฤทธิ์แทรกแซงการเจริญเติบของเซลล์ โดยเฉพาะเซลล์ที่เจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว เช่น เซลล์มะเร็ง เซลล์ผิวหนัง และเซลล์ไขกระดูก ใช้รักษาโรคมะเร็งบางชนิด เช่น มะเร็งเต้านม มะเร็งผิวหนัง มะเร็งกระดูก มะเร็งเม็ดเลือดขาว เป็นต้น รวมถึงโรคสะเก็ดเงิน โรคโครห์น และโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์
เกี่ยวกับ Methotrexate
| กลุ่มยา | ยากดภูมิคุ้มกัน หรือยาเคมีบำบัด |
| ประเภทยา | ยาตามใบสั่งแพทย์ |
| สรรพคุณ | รักษาโรคมะเร็งบางชนิด โรคสะเก็ดเงิน โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ |
| กลุ่มผู้ป่วย | ผู้ใหญ่และเด็ก |
| รูปแบบของยา | ยารับประทานและยาฉีด |
คำเตือนในการใช้ยา Methotrexate
- ควรอ่านฉลากยา ทำตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด และใช้ยาให้ตรงกับโรคหรืออาการของผู้ป่วย
- เพื่อความปลอดภัยของผู้ป่วย ควรแจ้งให้แพทย์ทราบหากป่วยเป็นโรคไต โรคปอด ขาดโฟเลต มีแผลในกระเพาะอาหาร มีการติดเชื้ออื่น ๆ หรืออยู่ในระหว่างการรักษาด้วยวิธีการฉายแสง
- ห้ามรับวัคซีนชนิดเชื้อเป็นในระหว่างการใช้ยา เช่น วัคซีนโรคหัด หัดเยอรมัน คางทูม โปลิโอ โรตาไวรัส อีสุกอีใส งูสวัด เพราะอาจทำให้เกิดการติดเชื้ออย่างรุนแรงได้
- ไม่ควรใช้ยาหากผู้ป่วยแพ้ยา Methotrexate
- อาจเกิดปฏิกิริยาที่ไม่พึงประสงค์หากใช้ยา Methotrexate ร่วมกับยาชนิดอื่น ๆ โดยเฉพาะยาปฏิชีวนะ ยากลุ่มเอ็นเสด ยากลุ่มซัลฟา ยาอะซาไธโอพรีน ยาลิวโคโวริน ยาเฟนิโทอิน ยาโพรเบเนซิด และยาทีโอฟิลลีน เป็นต้น
- แจ้งแพทย์ให้ทราบเกี่ยวกับประวัติการใช้ยา รวมถึงวิตามินและสมุนไพรที่กำลังใช้อยู่
- ห้ามใช้ยาหากกำลังตั้งครรภ์ และควรแจ้งแพทย์ให้ทราบหากตั้งครรภ์ในระหว่างที่ใช้ยา เพราะยาอาจเป็นเหตุให้ทารกพิการแต่กำเนิดได้
- ห้ามใช้ยาหากอยู่ในช่วงให้นมบุตร เพราะยาอาจถูกขับผ่านทางน้ำนมและเกิดอันตรายต่อทารก
- คุมกำเนิดหากอยู่ในระหว่างใช้ยา สำหรับผู้หญิง ควรคุมกำเนิดด้วยวิธีที่มีประสิทธิภาพทั้งในระหว่างใช้ยาและหลังใช้ยาครั้งสุดท้ายอย่างน้อย 6 เดือน ส่วนผู้ชาย ควรใช้ถุงยางอนามัยในระหว่างใช้ยาและหลังใช้ยาครั้งสุดท้ายอย่างน้อย 3 เดือน
- ยา Methotrexate อาจส่งผลต่อประสิทธิภาพการมีบุตรทั้งในเพศหญิงและเพศชาย
- ห้ามให้เด็กรับประทานยาโดยไม่ได้รับคำแนะนำจากแพทย์
- ผู้สูงอายุมีแนวโน้มเกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยาได้มากกว่าวัยอื่น ๆ
- ไม่ควรใช้ยา Methotrexate เพื่อรักษาโรคสะเก็ดเงินหรือโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ หากผู้ป่วยเป็นโรคที่เกี่ยวกับเลือด ไขกระดูก หรือโรคตับ โดยเฉพาะโรคตับที่เกิดจากการดื่มสุรา
- ควรรีบไปพบแพทย์หากพบแผลฟกช้ำ มีเลือดออกผิดปกติ หรือมีอาการของการติดเชื้อ เช่น มีไข้ หนาวสั่น ปวดเมื่อยตามร่างกาย เป็นต้น
- การใช้ยา Methotrexate อาจส่งผลต่อตับ ไต ปอด หรือเป็นอันตรายต่อชีวิตได้ ดังนั้น ควรแจ้งให้แพทย์ทราบหากปวดท้อง เบื่ออาหาร ผิวและตาเหลือง ไอ หายใจหอบ อุจจาระมีสีอ่อน ปัสสาวะมีสีเข้ม ปัสสาวะเป็นเลือด ปัสสาวะน้อย หรือไม่ปัสสาวะ
- หลีกเลี่ยงการเผชิญแสงแดด โดยเฉพาะผู้ที่อยู่ในระหว่างการรักษาโรคสะเก็ดเงิน เนื่องจากยาอาจทำให้ผิวไวต่อแดดมากกว่าปกติ และอาจทำให้อาการของโรคสะเก็ดเงินแย่ลงได้
- ไม่ควรดื่มแอลกอฮอล์ในระหว่างใช้ยา
- ยา Methotrexate อาจขับออกทางอาเจียน ปัสสาวะ หรืออุจจาระของผู้ป่วย ดังนั้น ผู้ที่ดูแลผู้ป่วยควรใส่ถุงมืออนามัยในระหว่างทำความสะอาดหรือเปลี่ยนผ้าอ้อม ล้างมือให้สะอาด และแยกซักเสื้อผ้าที่เปื้อนออกจากผ้าอื่น ๆ
ปริมาณการใช้ยา Methotrexate
Methotrexate มีปริมาณการใช้ยาแตกต่างกันตามอายุและอาการของผู้ป่วยแต่ละราย โดยมีตัวอย่างปริมาณการใช้ยาและรายละเอียดดังนี้
โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์
- ผู้ใหญ่ รับประทานยา 7.5 มิลลิกรัม 1 ครั้ง/สัปดาห์ ซึ่งปรับยาได้ตามการตอบสนองของผู้ป่วย แต่ไม่ควรใช้ยาเกินกว่า 20 มิลลิกรัม/สัปดาห์
- ผู้ใหญ่ รับประทานยา 10-25 มิลลิกรัม 1 ครั้ง/สัปดาห์ โดยสามารถปรับขนาดยาได้ตามการตอบสนองของผู้ป่วย
โรคโครห์น (Crohn's Disease)
- ผู้ใหญ่ รับประทานยา 12.5-22.5 มิลลิกรัม 1 ครั้ง/สัปดาห์ หรือฉีดยาเข้าทางกล้ามเนื้อ 25 มิลลิกรัม/ สัปดาห์ เป็นเวลา 16 สัปดาห์
โรคมะเร็งต่อมน้ำเหลืองชนิดเบอร์กิต (Burkitt's Lymphoma)
- ผู้ใหญ่ ระยะแรก รับประทานยาวันละ 10-25 มิลลิกรัม ต่อเนื่องเป็นเวลา 4-8 วัน และรับประทานยาซ้ำอีกครั้งหลังผ่านไปแล้ว 7-10 วัน
โรคมะเร็งรกหรือมะเร็งโคริโอคาร์ซิโนมา (Choriocarcinoma)
- ผู้ใหญ่ ฉีดยาเข้าทางกล้ามเนื้อหรือรับประทานยาวันละ 15-30 มิลลิกรัม ต่อเนื่องเป็นเวลา 5 วัน และเว้นระยะห่างจากการรับประทานยาครั้งต่อไปอย่างน้อย 1 สัปดาห์
โรคมะเร็งกระดูกออสทีโอซาร์โคมา (Osteosarcoma)
- ผู้ใหญ่ หยดยาทางหลอดเลือดดำเริ่มต้นที่ 12 กรัม/พื้นที่ผิวกาย 1 ตารางเมตร เป็นเวลา 4 ชั่วโมง แล้วตามด้วยกรดโฟลินิก หรืออาจปรับยาได้สูงสุดไม่เกิน 15 กรัม/พื้นที่ผิวกาย 1 ตารางเมตร และอาจให้ร่วมกับยาเคมีบำบัดชนิดอื่น ๆ ได้
การใช้ยา Methotrexate
- อ่านฉลากยาและทำตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด ห้ามใช้ยาในปริมาณมากหรือน้อยเกินไป ไม่ใช้ยาเกินกว่าระยะเวลาที่แพทย์สั่ง และถามแพทย์หรือเภสัชกรให้แน่ชัดก่อน หากสงสัยเกี่ยวกับปริมาณหรือวิธีการใช้ยา
- ผู้ป่วยอาจต้องตรวจเลือดบ่อยครั้ง เนื่องจากยาอาจส่งผลให้จำนวนเซลล์เม็ดเลือดลดลงได้
- ควรเก็บรักษายาชนิดยารับประทานไว้ที่อุณหภูมิห้อง หรือประมาณ 15-25 องศาเซลเซียส เก็บให้ไกลจากแสง ความร้อน และความชื้น
- การใช้ยาเกินขนาดอาจเป็นเหตุให้เสียชีวิตได้ หากใช้ยาเกินขนาดควรรีบไปพบแพทย์ทันที
ผลข้างเคียงจากการใช้ยา Methotrexate
ยา Methotrexate อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงที่พบได้ทั่วไป เช่น ประจำเดือนมาไม่ปกติ คลื่นไส้ ปวดท้อง ปวดศีรษะ วิงเวียน รู้สึกเหนื่อยล้า ตาพร่ามัว เป็นต้น อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยต้องหยุดใช้ยาทันที และรีบไปพบแพทย์โดยด่วน หากพบอาการดังต่อไปนี้
- มีอาการแพ้ยา เช่น มีผื่นคัน หายใจลำบาก มีอาการบวมที่ใบหน้า ริมฝีปาก ลิ้น ลำคอ รู้สึกแสบร้อนที่ดวงตา หรือมีอาการแพ้ที่ผิวหนังอย่างรุนแรง ปวดตามผิวหนัง มีผื่นแดงหรือม่วงกระจายตามร่างกาย โดยเฉพาะใบหน้าและช่วงบนของลำตัว ซึ่งอาจทำให้เกิดแผลพุพองหรือผิวลอกได้
- ไอ หายใจหอบ
- อ่อนเพลีย วิงเวียน
- ท้องเสีย อาเจียน เป็นแผลในปาก
- ปัสสาวะน้อยลงหรือไม่ปัสสาวะเลย
- ปัสสาวะหรืออุจจาระเป็นเลือด
- มีอาการบวม น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
- ชัก
- มีไข้ หนาวสั่น ปวดเมื่อยตามร่างกาย มีอาการคล้ายเป็นหวัด
- ผิวซีด เป็นแผลฟกช้ำง่าย มีเลือดออกผิดปกติ
- มีอาการที่บ่งบอกว่าตับมีปัญหา เช่น คลื่นไส้ ปวดท้อง คัน รู้สึกเหนื่อย เบื่ออาหาร ปัสสาวะมีสีเข้ม อุจจาระมีสีเหมือนดินโคลน ผิวหรือตาเหลือง เป็นต้น
