ความหมาย ปากเบี้ยว

ปากเบี้ยว หรือหน้าเบี้ยว (Bell's Palsy/Facial Palsy) คือ ภาวะที่กล้ามเนื้อใบหน้าข้างใดข้างหนึ่งอ่อนแรงหรือเกิดอัมพาตชั่วขณะ โดยมีสาเหตุมาจากเส้นประสาทบนใบหน้าเกิดความผิดปกติ ซึ่งภาวะนี้มักส่งผลให้ผู้ป่วยมีใบหน้าเบี้ยวครึ่งซีก ส่วนผู้ป่วยที่ใบหน้าเบี้ยวทั้งหมดพบได้ไม่บ่อยนัก

โดยทั่วไปแล้ว เส้นประสาทใบหน้าหรือเส้นประสาทสมอง (Cranial Nerve) คู่ที่ 7 จะอยู่ตรงใบหน้าแต่ละข้าง โดยเส้นประสาทใบหน้าแต่ละเส้นมาจากสมอง ทะลุผ่านกะโหลกและมาโผล่ใต้หู เส้นประสาทจะแตกออกอีกหลายเส้น เพื่อช่วยรองรับการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อใบหน้า เช่น ยิ้ม ทำหน้าบึ้ง หรือหลับตา รวมทั้งรับรสจากลิ้นและส่งต่อไปยังสมอง หากเส้นประสาทใบหน้าถูกทำลาย อาจส่งผลต่อการรับรส การผลิตน้ำตา และต่อมน้ำลาย ปากเบี้ยวถือเป็นปัญหาสุขภาพที่เกิดขึ้นทันที และอาการมักจะดีขึ้นภายใน 2-3 สัปดาห์

อาการปากเบี้ยว

อาการปากเบี้ยวจะแตกต่างกันไป ซึ่งมีตั้งแต่เกิดอาการชาระดับอ่อนไปจนถึงใบหน้าทั้งหมดเกิดอัมพาต อาการปากเบี้ยวมักจะเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วและรุนแรงภายใน 48 ชั่วโมง ซึ่งผู้ป่วยจะมีอาการ ดังนี้

ใบหน้าครึ่งซีกประสบภาวะกล้ามเนื้ออ่อนแรง ส่งผลให้ใบหน้าเบี้ยว หลับตาไม่ได้ หรือหลับตาไม่สนิท ปากเบี้ยวข้างหนึ่งรวมทั้งขยับใบหน้าไม่ได้
อาจเกิดการระคายเคืองที่ตา เช่น ตาแห้ง หรือน้ำตาไหลมากขึ้น
อาจเกิดอาการปวดที่หู ด้านล่างหู หรือรอบขากรรไกรของใบหน้าข้างที่เกิดอาการปากเบี้ยว
รับรสชาติผิดเพี้ยน หรือรับรสได้น้อยลง
ประสาทหูไวต่อเสียง
มุมปากข้างที่เบี้ยวจะมีน้ำลายไหลออกมา
ปากแห้ง
ปวดศีรษะ และเวียนศีรษะ
เกิดอาการหูอื้อข้างเดียวหรือทั้ง 2 ข้าง
เคี้ยวอาหารหรือดื่มน้ำลำบาก
พูดไม่ชัด

ผู้ป่วยที่ประสบภาวะกล้ามเนื้อใบหน้าอ่อนแรงหรือน้ำลายไหลออกจากปากข้างที่เบี้ยว ควรพบแพทย์โดยเร็ว เพื่อรับการตรวจและวินิจฉัยระดับความรุนแรงของอาการป่วย รวมทั้งเข้ารับการรักษาต่อไป

สาเหตุของปากเบี้ยว

ปากเบี้ยวเกิดจากเส้นประสาทใบหน้าหรือเส้นประสาทสมองคู่ที่ 7 บวมหรืออักเสบ ส่งผลให้กล้ามเนื้อใบหน้าอ่อนแรงหรือเป็นอัมพาต สาเหตุที่ทำให้เส้นประสาทใบหน้าผิดปกติยังไม่ปรากฏแน่ชัด อย่างไรก็ตาม สาเหตุที่ทำให้เส้นประสาทใบหน้าอักเสบนั้นอาจมีแนวโน้มมาจากการติดเชื้อไวรัส ซึ่งเชื้อไวรัสที่ทำให้เกิดภาวะปากเบี้ยว มักเป็นเชื้อของโรคต่อไปนี้

โรคเริม เชื้อของโรคเริมที่ทำให้เส้นประสาทใบหน้าเกิดการอักเสบ มี 2 ชนิด ได้แก่
- เชื้อไวรัสเอชเอสวี (HSV) ซึ่งมีทั้งเชื้อไวรัสเอชเอสวี ชนิด 1 (HSV-1) และเชื้อไวรัสเอชเอสวี ชนิด 2 (HSV-2) โดยเชื้อเอชเอสวี ชนิด 1 จะก่อให้เกิดแผลที่ปาก ส่วนเชื้อเอชเอสวี ชนิด 2 มักจะทำให้เกิดเริมที่อวัยวะเพศ
- เชื้อไวรัสวาริเซลล่า (Varicella Virus) ซึ่งทำให้เกิดโรคอีสุกอีใสและงูสวัด เชื้อไวรัสชนิดนี้จัดเป็นเชื้อที่ทำให้เกิดปากเบี้ยวได้น้อยกว่าเชื้อไวรัสเอชเอสวี อย่างไรก็ตาม เชื้อวาริเซลล่าสามารถก่อให้เกิดปัญหาสุขภาพร้ายแรงอย่างกลุ่มอาการปากบี้ยวครึ่งซีก (Ramsay Hunt Syndrome) ได้
โรคอื่น ๆ ผู้ป่วยที่ติดเชื้อไวรัสจากโรคอื่น ๆ ก็อาจประสบภาวะปากเบี้ยวได้ ซึ่งได้แก่ โรคไซโตเมกาโลไวรัส หรือเชื้อซีเอ็มวี (Cytomegalovirus: CMV) ไวรัสเอ็บสไตบาร์ หรือเชื้ออีบีวี (Epstein-Barr Virus: EBV) ทำให้ป่วยเป็นโรคโมโนนิวคลีโอสิส (Mononucleosis)

ปากเบี้ยวเป็นปัญหาสุขภาพที่เกิดขึ้นได้กับทุกคน ส่วนใหญ่แล้ว มักเกิดกับผู้ที่มีอายุระหว่าง 15-60 ปี และ 1 ใน 60 คน สามารถประสบภาวะนี้ได้ อย่างไรก็ตาม ผู้ที่มีลักษณะต่อไปนี้ เสี่ยงต่อการเกิดอาการปากเบี้ยวได้มากกว่า

กำลังตั้งครรภ์ โดยเฉพาะผู้ที่มีอายุครรภ์มาก หรือหลังคลอดภายใน 1 สัปดาห์
ป่วยเป็นเบาหวาน
ติดเชื้อที่ทางเดินหายใจส่วนบน เช่น ป่วยเป็นไข้หวัด
มีบุคคลในครอบครัวประสบภาวะปากเบี้ยว
ติดเชื้อเอชไอวี

การวินิจฉัยปากเบี้ยว

ไม่มีการตรวจวินิจฉัยอาการปากเบี้ยวโดยเฉพาะ แพทย์จะตรวจเพื่อวินิจฉัยสาเหตุอื่น ๆ ที่ทำให้เกิดปากเบี้ยวหรือใบหน้าอัมพาตครึ่งซีก โดยแพทย์อาจตรวจร่างกาย เพื่อดูการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อใบหน้า เช่น หลับตา เลิกคิ้ว หรือฉีกยิ้ม รวมทั้งสอบถามอาการของผู้ป่วย เพื่อพิจารณาว่าภาวะปากเบี้ยวที่เกิดขึ้นมีสาเหตุมาจากปัญหาสุขภาพอื่นหรือไม่ เช่น โรคหลอดเลือดในสมอง โรคไลม์ (ก่อให้เกิดการติดเชื้อแบคทีเรีย) เนื้องอก กลุ่มอาการเมอเบียส (Moebius Syndrome) การติดเชื้อที่หูชั้นกลาง โคเลสเทียโตมาร์ (Cholesteatoma) ซึ่งเป็นความผิดปกติที่เกิดการสะสมกันของเซลล์ผิวหนังในหูชั้นกลาง หรือได้รับบาดเจ็บที่ศีรษะ อย่างไรก็ตาม หากไม่พบสาเหตุที่ทำให้เกิดปากเบี้ยวอย่างชัดเจน แพทย์อาจตรวจอย่างอื่นเพิ่มเติม ดังนี้

ตรวจเลือด แพทย์อาจจะนำตัวอย่างเลือดของผู้ป่วยมาตรวจ เพื่อหาการติดเชื้อแบคทีเรียหรือเชื้อไวรัสภายในร่างกาย
ตรวจคลื่นไฟฟ้ากล้ามเนื้อ (Electromyography: EMG) แพทย์จะตรวจคลื่นไฟฟ้ากล้ามเนื้อ โดยสอดขั้วไฟฟ้าซึ่งมีขนาดเล็กเท่าเข็มเข้าไปใต้ผิวหนัง ทะลุเข้ากล้ามเนื้อ จากนั้นออสซิลโลสโคป (Oscilloscope) จะวัดคลื่นไฟฟ้าในกล้ามเนื้อและเส้นประสาทผู้ป่วย การตรวจนี้จะช่วยประเมินระดับความรุนแรงที่เส้นประสาทถูกทำลาย
ตรวจด้วยภาพสแกน แพทย์อาจตรวจภาพสแกนร่วมด้วย โดยอาจให้ผู้ป่วยทำซีทีสแกน (CT Scan) หรือทำเอ็มอาร์ไอ (Magnetic Resonance Imaging: MRI) เพื่อหาสาเหตุที่ทำให้เส้นประสาทใบหน้าถูกกดทับ ซึ่งใช้เฉพาะกรณีที่สงสัยว่าปากเบี้ยวเกิดจากเนื้องอกหรือกะโหลกศีรษะแตก

การรักษาปากเบี้ยว

ผู้ป่วยปากเบี้ยวส่วนใหญ่จะพักฟื้นร่างกายและหายได้เองโดยอาจไม่จำเป็นต้องรับการรักษา แต่จะใช้เวลาพักฟื้นนาน ซึ่งอาจใช้เวลานานถึง 9 เดือน ทั้งนี้ ผู้ป่วยต้องดูแลดวงตาให้ดีในช่วงที่พักฟื้นร่างกาย อย่างไรก็ตาม การเข้ารับการรักษาจะช่วยให้พักฟื้นได้เร็วขึ้น โดยวิธีรักษาปากเบี้ยวนั้นประกอบด้วยการรักษาด้วยยา กายภาพบำบัด และการผ่าตัด ซึ่งมีรายละเอียด ดังนี้

การรักษาด้วยยา วิธีนี้จะช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวจากอาการป่วยได้เร็วกว่าเดิม โดยตัวยาที่ใช้รักษาปากเบี้ยว มีดังนี้
- สเตียรอยด์ ยาสเตียรอยด์ที่ใช้รักษาปากเบี้ยวคือยาเพรดนิโซโลน ซึ่งช่วยลดการบวมอักเสบ แพทย์มักจ่ายยานี้ให้ผู้ป่วยใช้รักษาวันละ 2 ครั้ง เป็นเวลา 10 วัน ควรเริ่มใช้ยาหลังจากที่เกิดอาการของโรคภายใน 72 ชั่วโมง ทั้งนี้ ผู้ป่วยอาจเกิดอาการคลื่นไส้ ปวดศีรษะ เหงื่อออกมาก อาหารไม่ย่อย หรือนอนไม่หลับ ซึ่งเป็นผลข้างเคียงจากการใช้ยา อย่างไรก็ตาม อาการดังกล่าวจะดีขึ้นเองภายใน 2-3 วัน หลังจากร่างกายปรับตัวได้แล้ว
- ยาต้านไวรัส แพทย์อาจให้ยาต้านไวรัสในกรณีที่ผู้ป่วยปากเบี้ยวจากการติดเชื้อดังกล่าว โดยแพทย์อาจให้ยานี้ร่วมกับยาเพรดนิโซโลนในการรักษาผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรง อย่างไรก็ตาม ส่วนใหญ่แล้ว การรักษาด้วยยาต้านไวรัสไม่ได้ช่วยให้ผู้ป่วยปากเบี้ยวมีอาการดีขึ้น

นอกจากนี้ ผู้ป่วยอาจได้รับยาแก้ปวด เช่น ไอบูโพรเฟน หรืออะเซตามิโนเฟน เพื่อบรรเทาอาการปวดที่ไม่รุนแรง รวมทั้งควรดูแลรักษาดวงตาของตัวเองควบคู่กับการรักษาด้วยยา เพื่อป้องกันไม่ให้ตาแห้งและกระจกตามีแผล โดยแพทย์จะแนะนำให้ผู้ป่วยดูแลเปลือกตาของตัวเอง ดังนี้

ใส่ที่ปิดตาหรือแว่นตากันลม
หยอดตา เพื่อช่วยให้ดวงตาชุ่มชื้น
ใช้ขี้ผึ้งป้ายตา เพื่อป้องกันอาการตาแห้งตอนกลางคืน
ใช้เทปทำแผลปิดเปลือกตาบนและเปลือกตาล่างให้สนิทระหว่างนอนหลับ

ผู้ป่วยควรพบแพทย์ทันทีในกรณีที่อาการเกี่ยวกับดวงตาแย่ลง อีกทั้ง หากการใช้ขี้ผึ้งป้ายตาและเทปทำแผลปิดตาไม่ได้ผล แพทย์จะผ่าตัดให้ผู้ป่วย เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดความผิดปกติที่ดวงตา

กายภาพบำบัด ผู้ป่วยที่อาการไม่ดีขึ้นและไม่สามารถฟื้นตัวหลังได้รับการรักษา จำเป็นต้องได้รับการรักษาอย่างอื่นเพิ่มเติม นักกายภาพบำบัดจะสอนให้ผู้ป่วยบริหารและนวดใบหน้า เพื่อเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อดังกล่าว เพื่อช่วยให้อวัยวะบนใบหน้าเคลื่อนไหวได้อย่างสอดประสาน รวมทั้งป้องกันกล้ามเนื้อใบหน้าหดตัวถาวร
การผ่าตัด ศัลยแพทย์จะร่วมกันผ่าตัด เพื่อช่วยจัดการปัญหากล้ามเนื้อใบหน้าอ่อนแรง วิธีนี้อาจช่วยไม่ให้อาการป่วยของดวงตาแย่ลง รวมทั้งยกระดับการทำงานและลักษณะของใบหน้าให้ดีขึ้น รวมทั้งปรับการมองเห็นและลักษณะใบหน้าให้ดีขึ้น ทั้งนี้ การผ่าตัดยังช่วยปรับตำแหน่งปาก ปรับความสมมาตรของใบหน้า รักษาปัญหาเกี่ยวกับการพูด รับประทานอาหาร และดื่มน้ำ ผู้ป่วยบางรายอาจได้รับการผ่าตัดเส้นประสาทหรือย้ายเส้นเอ็น เส้นประสาท และกล้ามเนื้อ อย่างไรก็ตาม แพทย์จะไม่ค่อยผ่าตัดเส้นประสาทใบหน้าที่ถูกกดทับให้แก่ผู้ป่วย เนื่องจากผู้ป่วยเสี่ยงได้รับบาดเจ็บที่เส้นประสาทใบหน้า และสูญเสียการได้ยินถาวร
การฉีดโบทอกซ์ ผู้ป่วยปากเบี้ยว รวมทั้งผู้ที่มีน้ำตาไหลระหว่างรับประทานอาหารหรือเส้นประสาทใบหน้าต่อกันผิด จำเป็นต้องได้รับการฉีดโบทอกซ์ โดยแพทย์จะฉีดโบทอกซ์เข้าที่ใบหน้าข้างที่เบี้ยว เพื่อให้กล้ามเนื้อคลายตัวหรือลดการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อที่ไม่ต้องการ ทั้งนี้ แพทย์จะฉีดโบทอกซ์ตรงหน้าข้างที่ไม่ได้เบี้ยวด้วยในกรณีที่ใบหน้าข้างนั้นได้รับผลกระทบจากอาการปากเบี้ยว เพื่อลดการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อใบหน้าและทำให้ใบหน้า 2 ข้างสมดุลกัน

นอกจากนี้ หลังได้รับการรักษาแล้ว ผู้ป่วยสามารถดูแลอาการของโรคได้ด้วยตัวเอง ดังนี้

ดูแลรักษาดวงตาที่เปลือกตาปิดไม่สนิท โดยหยอดน้ำตาเทียมระหว่างวัน และใช้ขี้ผึ้งป้ายตาตอนกลางคืนเพื่อให้ดวงตาชุ่มชื้นอยู่เสมอ รวมทั้งใส่ที่ปิดตาหรือแว่นตากันลม เพื่อป้องกันดวงตาเกิดแผล
บริหารกล้ามเนื้อใบหน้า เช่น ฝึกเกร็งหรือคลายใบหน้า เพื่อเสริมความแข็งแรงให้แก่กล้ามเนื้อและกระตุ้นให้ฟื้นตัวจากอาการป่วยได้เร็วขึ้น นอกจากนี้ ผู้ป่วยอาจใช้น้ำมันหรือครีมนวดหน้าผาก แก้ม และริมฝีปาก เพื่อช่วยกระตุ้นกล้ามเนื้อใบหน้า
ควรดูแลสุขภาพช่องปากให้สะอาด เนื่องจากผู้ป่วยปากเบี้ยวอาจมีน้ำลายน้อย ทำให้อาหารไปติดสะสมอยู่บริเวณดังกล่าว และนำไปสู่โรคเหงือกอักเสบหรือฟันผุ ผู้ป่วยควรแปรงฟันและใช้ไหมขัดฟันทำความสะอาดอยู่เสมอเพื่อป้องกันปัญหาสุขภาพช่องปาก ทั้งนี้ ควรรับประทานอาหารอ่อน และเคี้ยวอาหารช้า ๆ ให้ละเอียด เพื่อป้องกันปัญหาเกี่ยวกับการกลืนอาหาร
ประคบอุ่น โดยนำผ้าขนหนูชุบน้ำอุ่นหมาด ๆ ประคบใบหน้าวันละหลายครั้ง เพื่อบรรเทาอาการปวด

ภาวะแทรกซ้อนของปากเบี้ยว

ผู้ป่วยปากเบี้ยวสามารถเกิดภาวะแทรกซ้อนได้ ซึ่งขึ้นอยู่กับระดับความรุนแรงของอาการ โดยทั่วไปแล้ว ผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาจะฟื้นตัวภายใน 9 เดือน อย่างไรก็ตาม หากผู้ป่วยมีลักษณะต่อไปนี้ จะเสี่ยงเกิดภาวะแทรกซ้อนในระยะยาวได้

เกิดภาวะปากเบี้ยวหรือใบหน้าอัมพาตทั้งหมด ส่งผลให้ใบหน้าขยับไม่ได้
อายุมากกว่า 60 ปี
มีอาการปวดอย่างรุนแรงเมื่อเริ่มเกิดอาการปากเบี้ยว
ป่วยเป็นเบาหวาน
ความดันโลหิตสูง
กำลังตั้งครรภ์
เส้นประสาทใบหน้าถูกทำลายอย่างรุนแรง
ร่างกายไม่เริ่มฟื้นตัวหลังจากผ่านไป 2 เดือน
ไม่มีสัญญาณของการฟื้นตัวหลังผ่านไป 4 เดือน

ทั้งนี้ ผู้ป่วยปากเบี้ยวร้อยละ 20 สามารถเกิดภาวะแทรกซ้อนระยะยาวได้ ดังนี้

ตาแห้งและกระจกตามีแผล เนื่องจากเปลือกตาอ่อนแรง หลับตาลงไม่ได้ ส่งผลให้กระจกตาแห้งเป็นแผล และตาบอดได้หากไม่ได้รับการรักษา
ผู้ป่วยปากเบี้ยวร้อยละ 20-30 อาจมีใบหน้าเบี้ยวถาวร
มีปัญหาเกี่ยวกับการพูด ซึ่งเป็นผลจากการที่เส้นประสาทใบหน้าถูกทำลาย
เส้นประสาทใบหน้าต่อกันผิด (Synkinesias) เนื่องจากเส้นประสาทใบหน้าเจริญออกมาผิดปกติ ส่งผลให้ผู้ป่วยมักกะพริบตาเมื่อรับประทานอาหาร หัวเราะ หรือยิ้ม ทั้งนี้ ผู้ป่วยบางรายอาจปิดตาสนิทเมื่อรับประทานอาหาร ซึ่งถือเป็นกรณีร้ายแรง
กล้ามเนื้อใบหน้าหดตัว ทำให้ใบหน้าผิดรูป เช่น ตาลงเล็กกว่าปกติ แก้มใหญ่เกินไป หรือแนวร่องที่อยู่ระหว่างฐานจมูกกับปากลึกกว่าเดิม
สูญเสียการรับรส หรือรับรสได้น้อยลง เนื่องจากเส้นประสาทถูกทำลาย
น้ำตาไหลขณะรับประทานอาหาร
ผู้ป่วยปากเบี้ยวที่ติดเชื้อไวรัสวาริเซลล่า จะเกิดอาการปากเบี้ยวครึ่งซีก (Ramsay Hunt Syndrome) ซึ่งถือเป็นกลุ่มอาการร้ายแรงที่พบได้น้อยมาก ผู้ป่วยจะมีตุ่มน้ำใสขึ้นที่ลิ้นและภายในหู ซึ่งรักษาได้ด้วยยาสเตียรอยด์และยาปฏิชีวนะ

การป้องกันปากเบี้ยว

ปากเบี้ยวเป็นปัญหาสุขภาพที่ส่วนใหญ่แล้วสามารถดูแลให้หายเป็นปกติ อย่างไรก็ตาม ยังไม่ปรากฏวิธีป้องกันภาวะปากเบี้ยวที่ชัดเจน เนื่องจากการอักเสบของเส้นประสาทใบหน้าอันเป็นสาเหตุของโรคนี้ จะเกิดขึ้นกะทันหัน ทำให้ไม่สามารถป้องกันได้