ความหมาย เจ็บคอ (Sore Throat)

เจ็บคอ (Sore Throat) เป็นอาการเจ็บ คัน หรือระคายเคืองที่ลำคอ และอาจส่งผลให้ยากต่อการกลืนอาหารหรือดื่มน้ำ บางรายอาจพบอาการอื่นร่วมด้วย เช่น คอแห้ง เสียงแหบ หรือกลืนลำบาก ขึ้นอยู่กับสาเหตุที่ส่งผลให้เกิดอาการเจ็บคอ ส่วนใหญ่แล้วอาการมักจะค่อย ๆ ดีขึ้นและหายได้เองในเวลาไม่กี่วันหากไม่เกิดภาวะแทรกซ้อน

แม้อาการเจ็บคอมักไม่ค่อยรุนแรง แต่หากเจ็บคอนานเกิน 1 สัปดาห์หรือพบอาการผิดปกติอื่น ๆ เช่น เสียงแหบนานเกิน 2 สัปดาห์ หายใจลำบาก น้ำลายหรือเสมหะปนเลือด ปวดตามข้อ เจ็บหู มีผื่นขึ้น มีไข้ขึ้นสูง พบก้อนที่คอ หรือมีอาการบวมบริเวณลำคอและใบหน้า ผู้ป่วยควรไปพบแพทย์เพื่อตรวจเพิ่มเติม

สาเหตุของอาการเจ็บคอ

อาการเจ็บคอเกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุ เช่น

การติดเชื้อไวรัส

อาการเจ็บคออาจเป็นผลมาจากการป่วยเป็นโรคติดเชื้อไวรัสบางชนิด โดยโรคที่พบได้บ่อย เช่น

• โรคหวัด (Cold) มักมีสาเหตุมาจากการติดเชื้อ Coronaviruses หรือ Rhinoviruses ซึ่งอาจส่งผลให้ผู้ป่วยพบอาการคัดจมูก น้ำมูกไหล ไอ จาม ปวดศีรษะ ปวดตามร่างกาย และมีไข้ร่วมด้วย
• โรคไข้หวัดใหญ่ (Flu) จากการติดเชื้อไวรัส Influenza โดยนอกจากอาการเจ็บคอแล้ว ผู้ป่วยยังอาจพบอาการอื่น ๆ ในลักษณะคล้ายโรคไข้หวัดธรรมดาร่วมด้วย แต่มักมีความรุนแรงกว่า เช่น ไข้สูง ปวดตามกล้ามเนื้อหรือร่างกายอย่างรุนแรง และอ่อนเพลียมาก เป็นต้น
• โรคติดเชื้อโมโนนิวคลีโอซิส (Mononucleosis) เกิดจากเชื้อไวรัส Epstein–Barr ซึ่งเป็นเชื้อไวรัสที่ติดต่อได้ทางน้ำลาย โดยโรคนี้มักส่งผลให้ผู้ป่วยเกิดอาการเจ็บคอ ต่อมน้ำเหลืองโต และมีไข้
• โรคหัด (Measles) โรคนี้เป็นโรคที่แพร่กระจายได้ง่าย โดยมีสาเหตุมาจากการติดเชื้อไวรัส ซึ่งนอกจากอาการเจ็บคอแล้ว ผู้ป่วยโรคนี้ยังอาจพบการเกิดผื่น และมีไข้ขึ้นร่วมด้วย
• โรคอีสุกอีใส (Chickenpox) เป็นโรคที่เกิดจากการติดเชื้อไวรัส Varicella โดยโรคนี้จะส่งผลให้ผู้ป่วยมีอาการเจ็บตามผิวหนัง
• คอตีบเทียม (Croup) เป็นโรคที่มักพบได้บ่อยในเด็ก โดยมีสาเหตุมาจากการติดเชื้อไวรัส Parainfluenza บริเวณกล่องเสียง ซึ่งมักจะส่งผลให้ผู้ป่วยมีอาการไอรุนแรงและเสียงดัง
• ไข้ตาเหลืองตัวเหลือง (Glandular Fever) ผู้ป่วยมักมีอาการเหนื่อยล้า เป็นไข้ และพบก้อนที่คอ
• โรคคางทูม (Mumps) เป็นโรคที่เกิดจากการติดเชื้อจากไวรัส Mumps ซึ่งจะส่งผลให้เกิดการอักเสบของต่อมน้ำลาย ปวดกล้ามเนื้อ เบื่ออาหาร และมีอาการเจ็บคอขณะกลืนได้
• โรคมือเท้าปาก จากการติดเชื้อไวรัส Coxsackie A โรคนี้เป็นโรคที่พบได้มากในเด็ก โดยผู้ป่วยจะพบอาการเจ็บและอักเสบที่ฝ่ามือ ฝ่าเท้า และภายในปาก ร่วมกับอาการเจ็บคอ
• การติดเชื้อเอชไอวี (HIV) ผู้ติดเชื้อไวรัสเอชไอวีในระยะแรกอาจมีอาการเจ็บคอร่วมกับอาการอื่น ๆ คล้ายหวัด หรือบางรายมีอาการเรื้อรังหรือกลับมาเจ็บคออีกครั้งเนื่องจากการติดเชื้อราช่องปาก (Oral Thrush) หรือเชื้อไซโตเมกะโลไวรัส (Cytomegalovirus) ซึ่งเป็นเชื้อไวรัสที่อันตรายต่อผู้ที่มีระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอ

การติดเชื้อแบคทีเรีย

อาการเจ็บคอที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรียอาจบ่งบอกถึงโรคต่าง ๆ ได้ดังนี้

• โรคคออักเสบ (Streptococcal Pharyngitis) เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย Streptococcus Pyogenes บริเวณลำคอ ผู้ป่วยโรคนี้จะพบอาการเจ็บคออย่างรุนแรง ร่วมกับอาการกลืนลำบาก พบก้อนที่คอ ต่อมทอนซิลอักเสบ หรือในบางกรณีอาจพบการเจ็บป่วยรุนแรง เช่น โรคไข้รูมาติก เป็นต้น
• โรคคอตีบ (Diphtheria) เป็นโรคติดเชื้อจากแบคทีเรียอย่างรุนแรงที่จะส่งผลกระทบต่อเยื่อเมือกของลำคอและจมูก โดยผู้ป่วยมักมีอาการเจ็บคอ เป็นไข้ ต่อมน้ำเหลืองที่คอโต เหนื่อยล้า หายใจลำบาก และพบแผ่นหนาสีเทาด้านหลังลำคอ
• โรคไอกรน (Whooping Cough) ส่งผลต่อเยื่อเมือกในระบบทางเดินหายใจ อาการแรกเริ่มของโรคนี้มักคล้ายไข้หวัด แต่จะไอมาก ไอเป็นชุด หายใจมีเสียงหวีด และหายใจลำบาก
• ฝีรอบต่อมทอนซิล (Peritonsillar Abscess) โรคนี้เป็นโรคที่พบได้น้อย โดยจะส่งผลให้มีอาการเจ็บที่หลังคอเนื่องจากการสะสมของหนอง หรือในกรณีรุนแรง อาจส่งผลให้อ้าปากหรือกลืนลำบาก
• ฝาปิดกล่องเสียงอักเสบ (Epiglottitis) อาการเจ็บคอจากโรคนี้พบได้ไม่มาก แต่หากเป็นรุนแรงอาจส่งผลให้เกิดอาการเสียงแหบ ร่วมกับอาการหายใจลำบากและกลืนอาหารลำบากได้
• ต่อมทอนซิลอักเสบ (Tonsillitis) ผู้ป่วยโรคนี้มักพบว่า ต่อมทอนซิลบวมและมีรอยจ้ำสีแดงหรือขาว มีก้อนที่ลำคอ กลืนลำบาก เสียงเปลี่ยน มีกลิ่นปาก หรือในบางกรณีอาจมีไข้ร่วมด้วย
• หนองบริเวณโพรงข้างคอหอย (Retropharyngeal Abscess) เกิดจากการติดเชื้อ โดยผู้ป่วยอาจมีอาการกลืนแล้วเจ็บ ลำคอส่วนบนบวม และเป็นไข้

อาการเจ็บคอที่ไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อ

นอกจากการติดเชื้อ อาการเจ็บคอยังอาจเป็นผลมาจากสาเหตุอื่น ๆ ได้เช่นกัน โดยสาเหตุที่พบได้บ่อย เช่น

• การได้รับสารก่อภูมิแพ้ เชื้อรา รังแคสัตว์ เกสรดอกไม้ หรือสิ่งระคายเคือง สารเหล่านี้จะกระตุ้นให้เกิดการหลั่งและการสะสมของน้ำมูก จนส่งผลให้คอเกิดการระคายเคือง เจ็บ และพุพองอักเสบ
• อากาศแห้ง การเสียดสีและเจ็บระคายเคืองในลำคออาจเกิดจากอุณหภูมิที่ไม่ชุ่มชื้น โดยเฉพาะในตอนเช้าหลังตื่นนอน 
• การหายใจทางปาก ผู้ที่มักหายใจทางปากอาจพบอาการคอแห้งและเจ็บคอได้
• การได้รับสารก่อความระคายเคือง เช่น มลพิษทางอากาศ ควันบุหรี่ หรือสารเคมีต่าง ๆ อาจส่งผลให้เกิดอาการเจ็บคอเรื้อรังได้
• การรับประทานอาหารหรือดื่มเครื่องดื่มบางชนิด เช่น การดื่มแอลกอฮอล์ การรับประทานอาหารรสเผ็ด หรือการเคี้ยวยาสูบ อาจส่งผลให้เกิดการระคายเคืองและการอักเสบบริเวณคอได้
• การใช้เสียงมากเกินไป การตะโกนหรือพูดคุยติดต่อเป็นเวลานานอาจส่งผลให้คอตึงจนเจ็บได้
• โรคกรดไหลย้อน กรดจากกระเพาะที่ไหลย้อนขึ้นมาบริเวณหลอดอาหารอาจส่งผลให้เกิดอาการแสบร้อนกลางอก หรือเกิดก้อนบวมในลำคอจนนำไปสู่อาการเจ็บคอ ไม่มีไข้ได้
• มีก้อนเนื้องอก เนื้องอกที่อาจกลายเป็นมะเร็งที่คอ ลิ้น หรือกล่องเสียงอาจส่งผลให้เกิดอาการเจ็บคอ เสียงแหบ มีก้อนในคอ กลืนลำบาก มีเลือดในน้ำลายหรือเสมหะ หรือหายใจเสียงดังได้

การวินิจฉัยอาการเจ็บคอ

แพทย์จะสอบถามอาการและใช้ไฟฉายส่องดูบริเวณลำคอ หู และโพรงจมูก เพื่อตรวจหาสัญญาณที่บ่งบอกถึงอาการคออักเสบ เช่น แผลอักเสบ จุดแดง จุดขาวในคอหรือช่องปาก และอาจสัมผัสบริเวณคอเพื่อตรวจดูว่ามีก้อนที่คอหรือไม่ รวมถึงตรวจฟังเสียงการหายใจผู้ป่วยด้วยหูฟังทางการแพทย์ (Stethoscope) 

หลังการตรวจในเบื้องต้น แพทย์อาจมีการส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการเพิ่มเติม โดยเก็บสารคัดหลั่งจากลำคอของผู้ป่วยเพื่อตรวจหาเชื้อไวรัสหรือแบคทีเรีย บางรายอาจต้องส่งตรวจด้วยวิธีอื่นเพิ่มเติมตามความเหมาะสม เพื่อหาสาเหตุที่ส่งผลให้เกิดอาการเจ็บคออย่างแน่ชัด เช่น ส่งตรวจกับแพทย์เฉพาะทางด้านหู คอ จมูก 

การรักษาอาการเจ็บคอ

แพทย์จะพิจารณาวิธีการรักษาผู้ป่วยแต่ละคนแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับสาเหตุของอาการเจ็บคอ 

อาการเจ็บคอจากการติดเชื้อ

หากอาการเจ็บคอมาจากการติดเชื้อไวรัส แพทย์จะไม่ให้ผู้ป่วยรับประทานยาฆ่าเชื้อ เนื่องจากยาฆ่าเชื้อมักจะใช้รักษาอาการติดเชื้อแบคทีเรียเท่านั้น และผู้ป่วยในกลุ่มนี้มักค่อย ๆ ดีขึ้นและหายได้เองภายใน 5–7 วัน หรือแพทย์เพียงแนะนำให้รับประทานยาตามอาการเท่านั้น เช่น ยาลดไข้ ยาแก้ปวดอย่างยาพาราเซตามอล 

อย่างไรก็ตาม ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาแอสไพรินกับทารก เด็กเล็ก และเด็กวัยรุ่น เพราะเด็กเป็นกลุ่มเสี่ยงต่อการเกิดกลุ่มอาการราย (Reye’s Syndrome) ซึ่งเป็นกลุ่มอาการที่อาจส่งผลเสียต่อตับและสมองของเด็กได้

ในกรณีที่มีการติดเชื้อแบคทีเรีย แพทย์จะพิจารณาใช้ยาปฏิชีวนะ เช่น ยาอะม็อกซี่ซิลลิน (Amoxicillin) ยาคลินดามัยซิน (Clindamycin) ยาเซฟาเลกซิน (Cephalexin) ซึ่งชนิดของยาจะขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษา

ผู้ป่วยควรรับประทานยาปฏิชีวนะตามระยะเวลาที่แพทย์กำหนดอย่างเคร่งครัดแม้อาการจะดีขึ้นแล้ว เนื่องจากการหยุดยาก่อนกำหนดอาจทำให้อาการแย่ลง หรือเชื้อแบคทีเรียยังหลงเหลืออยู่จนแพร่กระจายไปยังอวัยวะบริเวณอื่นได้

อาการเจ็บคอจากปัจจัยอื่นที่ไม่ใช่การติดเชื้อ

แพทย์จะพิจารณาวิธีการรักษาตามสาเหตุหรือโรคที่เป็นอยู่ เช่น การใช้ยาต้านฮีสทามีนร่วมกับหลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้ในผู้ป่วยที่เป็นโรคภูมิแพ้ การใช้ยายับยั้งการหลั่งกรดในผู้ป่วยที่เป็นกรดไหลย้อน หรือแพทย์อาจพิจารณาการผ่าตัด การทำเคมีบำบัด หรือรังสีรักษา เพื่อรักษาผู้ป่วยที่มีเนื้องอกบริเวณคอ 

การดูแลตนเองเมื่อมีอาการเจ็บคอ 

นอกจากการรักษาทางการแพทย์แล้ว ผู้ป่วยยังสามารถบรรเทาอาการเจ็บคอด้วยตัวเองที่บ้านได้ดังนี้

ใช้น้ำเกลืออมกลั้วคอและบ้วนปาก 

เด็กอายุมากกว่า 6 ปีและผู้ใหญ่อาจกลั้วคอด้วยน้ำเกลือ เพื่อให้น้ำเกลือช่วยล้างสิ่งสกปรกและขับเสมหะ โดยสามารถใช้ผลิตภัณฑ์น้ำเกลือสำเร็จรูปที่สะอาด ผ่านการฆ่าเชื้อด้วยความร้อน ไม่มีวัตถุกันเสีย ไพโรเจน และสารเติมแต่ง เพื่อป้องกันเนื้อเยื่อในช่องปากเกิดความเสียหาย รวมถึงมีความเข้มข้นเป็นไอโซโทนิก (Isotonic) หรือมีส่วนผสมของโซเดียมคลอไรด์ 0.9% เพื่อความสมดุลกับน้ำในเซลล์ของร่างกาย

ในการเลือกซื้อผลิตภัณฑ์น้ำเกลือ ควรเลือกน้ำเกลือที่บรรจุในขวดใส ซึ่งจะช่วยให้สังเกตเห็นสิ่งแปลกปลอมที่อาจปะปนเข้าไปในขวดได้ง่ายขึ้นทั้งก่อนและหลังเปิดใช้งาน บรรจุภัณฑ์มีฝาเกลียวล็อกปิดสนิทป้องกันการปนเปื้อนก่อนเปิด มีวันผลิตและวันหมดอายุแสดงบนผลิตภัณฑ์อย่างชัดเจน 

นอกจากนี้ ควรคำนึงถึงปริมาณการใช้งานให้เหมาะสม หากใช้น้ำเกลือในปริมาณไม่มากแต่ละครั้งอาจจะเลือกขวดขนาดเล็ก แต่หากต้องใช้น้ำเกลืออย่างต่อเนื่องอาจจะเลือกเป็นขนาดใหญ่ขึ้นมา เพื่อคงคุณภาพของน้ำเกลือไว้ 

ดื่มน้ำให้เพียงพอ

การดื่มน้ำให้เพียงพอต่อความต้องการของร่างกายจะช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นในลำคอ และป้องกันภาวะขาดน้ำ แต่ควรหลีกเลี่ยงเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน และแอลกอฮอล์เป็นส่วนผสม เนื่องจากส่วนผสมเหล่านี้อาจส่งผลให้ร่างกายขาดน้ำได้

วิธีอื่น ๆ

• อมยาอมแก้เจ็บคอ แต่ในกรณีเด็กเล็กควรหลีกเลี่ยง เนื่องจากอาจเสี่ยงต่อการสำลักได้
• ใช้เครื่องทำความชื้น เพื่อเพิ่มความชื้นในอากาศ
• นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ และงดใช้เสียงหากไม่จำเป็น

ภาวะแทรกซ้อนของอาการเจ็บคอ

อาการเจ็บคอที่เกิดจากติดเชื้อแบคทีเรียหรือคออักเสบที่ไม่ได้รับการรักษาโดยยาปฏิชีวนะ อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ เช่น การแพร่กระจายของเชื้อไปสู่ส่วนอื่น ๆ ของร่างกายอย่างหูชั้นกลางหรือโพรงจมูกต่อไป

การป้องกันอาการเจ็บคอ

ในการป้องกันอาการเจ็บคอในเบื้องต้น อาจทำได้โดยการป้องกันตนเองจากเชื้อโรค และปัจจัยเสี่ยงต่าง ๆ ที่อาจส่งผลให้เกิดอาการเจ็บคอได้ เช่น

• หลีกเลี่ยงการสัมผัสของที่ใช้ร่วมกันหลายคนหรือบ่อยครั้ง และหมั่นล้างมือบ่อย ๆ เพื่อกำจัดเชื้อไวรัสและแบคทีเรียสะสม ซึ่งอาจเป็นสาเหตุของการติดเชื้อโรคหวัดหรือโรคอื่น ๆ ได้
• ไม่ใช้ช้อนรับประทานอาหารร่วมกับผู้อื่น หรือดื่มน้ำจากแก้วเดียวกัน เนื่องจากโรคบางชนิดสามารถแพร่ผ่านน้ำลายได้ เช่น โรคติดเชื้อโมโนนิวคลีโอซิส
• หลีกเลี่ยงสารที่อาจก่อให้เกิดภูมิแพ้ เช่น เกสรดอกไม้ เชื้อรา และฝุ่น
• หลีกเลี่ยงการสูดดมควันบุหรี่ ทั้งจากการสูบเอง และจากผู้อื่น เนื่องจากควันบุหรี่อาจส่งผลให้เกิดอาการระคายเคืองลำคอ และเจ็บคอ
• รักษาความชื้นในบ้านไม่ให้อากาศแห้ง และดื่มน้ำให้เพียงพอไม่ให้คอแห้ง