ความหมาย โรคฉี่หนู (Leptospirosis)

โรคฉี่หนู (Leptospirosis) หรือเรียกอีกอย่างว่าโรคเล็ปโตสไปโรซิส เป็นโรคติดเชื้อแบคทีเรียชนิดหนึ่งที่เกิดขึ้นได้ทั้งกับคนและสัตว์ โดยลักษณะอาการและความรุนแรงอาจแตกต่างกันไปในแต่ละคน ทั้งนี้ โรคฉี่หนูเป็นโรคที่ควรได้รับการดูแลจากแพทย์ตั้งแต่เนิ่น ๆ เนื่องจากหากไม่ได้รับการรักษา ผู้ป่วยอาจเสี่ยงเกิดภาวะแทรกซ้อนและเสียชีวิตได้

เชื้อโรคที่ก่อให้เกิดโรคฉี่หนูเป็นเชื้อที่มักพบได้ในปัสสาวะของหนู หมู วัว สุนัข ควาย ม้า และสัตว์ป่า โดยโรคฉี่หนูเป็นโรคที่พบได้มากในช่วงฤดูฝน โดยเฉพาะช่วงหลังน้ำท่วม เนื่องจากน้ำฝนและน้ำท่วมอาจทำให้เชื้อโรคของโรคฉี่หนูกระจายไปกับน้ำได้ง่าย

อาการของโรคฉี่หนู

ผู้ที่ได้รับเชื้อโรคฉี่หนูแต่ละคนมักมีอาการแตกต่างกันไป บางคนอาจไม่พบอาการใด ๆ ในขณะที่บางคนอาจพบอาการได้ โดยอาจแสดงอาการภายใน 4–7 วันหลังได้รับเชื้อ ซึ่งอาการมักเกิดขึ้นอย่างฉับพลัน เช่น

ไข้สูง
หนาวสั่น
ตาแดง
ตาเหลือง ตัวเหลือง
ปวดศีรษะ
ปวดกล้ามเนื้อ โดยเฉพาะบริเวณหลัง น่อง และต้นคอ
ปวดท้อง
ท้องเสีย
คลื่นไส้ อาเจียน
มีผื่นขึ้น

จากนั้น เมื่อผู้ป่วยเกิดอาการข้างต้นไปประมาณ 1 สัปดาห์ ผู้ป่วยอาจพบว่าอาการเริ่มดีขึ้น แต่จะกลับมาเกิดอาการอีกครั้ง ซึ่งการเกิดอาการในระยะนี้ เป็นระยะที่รุนแรงและสามารถส่งผลกระทบถึงอวัยวะต่าง ๆ เช่น สมอง หัวใจ ตับ ไต หรือปอดได้ โดยลักษณะอาการที่มักพบในระยะนี้ ได้แก่

มีไข้
ปวดศีรษะ
คลื่นไส้ อาเจียน
เจ็บหน้าอก
ตาเหลือง
หายใจลำบาก หายใจหอบเหนื่อย หัวใจเต้นผิดจังหวะ
มือ เท้า หรือข้อเท้าบวม
ไอเป็นเลือด
มีอาการของเยื่อหุ้มสมองอักเสบหรือสมองอักเสบ เช่น ปวดศีรษะ คลื่นไส้ ชัก

สาเหตุของโรคฉี่หนู

เชื้อแบคทีเรียที่ทำให้เกิดโรคฉี่หนูมีชื่อว่า เลปโตสไปร่า อินเทอโรแกนส์ (Leptospira interrogans) ซึ่งมักพบได้ในสุนัขหรือสัตว์ตามฟาร์ม เช่น สุกร โค กระบือ รวมถึงสัตว์จำพวกหนู โดยการแพร่เชื้อสู่คนสามารถเกิดขึ้นได้เมื่อดวงตา ปาก จมูก หรือร่างกายส่วนที่เป็นแผลสัมผัสกับปัสสาวะ เลือด หรือเนื้อเยื่อจากสัตว์ที่ติดเชื้อ

นอกจากนี้ เชื้อที่มากับปัสสาวะสัตว์ซึ่งปนเปื้อนมากับน้ำ ดินที่เปียก หรือพืชผักต่าง ๆ ก็เป็นสาเหตุของการติดเชื้อทางอ้อมได้เช่นกัน เนื่องจากแบคทีเรียชนิดนี้สามารถไชเข้าสู่ร่างกายได้ทางเยื่อบุตา ปาก จมูกของคน รวมถึงรอยแผล รอยขีดข่วนทั้งหลาย หรือแม้แต่ผิวหนังปกติที่แช่อยู่ในน้ำเป็นเวลานานจนอ่อนนุ่ม การย่ำดินโคลน แช่ในน้ำท่วม หรือว่ายน้ำ จึงเสี่ยงต่อการติดเชื้อโรคฉี่หนูได้

หรือในบางกรณี การได้รับเชื้อที่ปนเปื้อนในอาหาร น้ำ หรือการสูดหายใจอากาศที่ปนเปื้อนละอองนิวเคลียสของของเหลวที่มีเชื้อนี้ก็ทำให้ติดโรคได้ แต่มักพบได้น้อย

ผู้ที่ทำงานหรืออยู่ในภาวะต่อไปนี้อาจมีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อจากโรคฉี่หนูสูง ควรต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ ได้แก่

คนที่ทำงานฟาร์มปศุสัตว์หรือทำงานใกล้ชิดกับสัตว์ สัมผัสเนื้อหรือมูลของสัตว์
คนแล่เนื้อหรือคนที่ทำงานกับสัตว์ที่ตายแล้ว
ชาวประมงที่หาสัตว์ตามแหล่งน้ำจืด
ผู้ที่อาบน้ำตามแม่น้ำ ลำคลอง ที่เป็นแหล่งน้ำจืดทั้งหลาย
คนที่ทำกิจกรรมหรือเล่นกีฬาทางน้ำ เช่น ว่ายน้ำ พายเรือ แล่นเรือ ล่องแก่ง
สัตวแพทย์
พนักงานกำจัดหนู
พนักงานลอกท่อ
คนงานเหมือง
ทหาร
ผู้ที่ทำอาชีพที่ต้องสัมผัสน้ำหรือคนที่ย่ำน้ำในที่น้ำท่วมขังนาน ๆ

การวินิจฉัยโรคฉี่หนู

ในการวินิจฉัยโรคฉี่หนู เริ่มแรกแพทย์จะตรวจร่างกายเบื้องต้นและซักถามประวัติผู้ป่วย เช่น เพิ่งกลับมาจากการเดินทาง เล่นกีฬาทางน้ำ มีการสัมผัสกับแหล่งน้ำจืด มีอาชีพที่ต้องทำงานกับสัตว์ หรือเคยพักหรืออาศัยอยู่ในพื้นที่ที่มีการระบาดของโรคฉี่หนูหรือไม่

หากแพทย์พิจารณาแล้วว่ามีความเป็นไปได้ที่จะเป็นการติดเชื้อจากโรคฉี่หนู แพทย์อาจส่งตรวจเลือดหรือตรวจปัสสาวะเพื่อผลการวินิจฉัยที่แน่ชัด ส่วนกรณีที่ผู้ป่วยมีอาการของโรคชนิดรุนแรง อาจต้องใช้การวินิจฉัยวิธีอื่นร่วมด้วย เช่น การเอกซเรย์ทรวงอก การตรวจเลือดเพื่อดูการทำงานของตับและไตเพิ่มเติม

การรักษาโรคฉี่หนู

ผู้ป่วยโรคฉี่หนูบางคนอาจไม่พบอาการรุนแรงและหายดีได้เอง หรืออาจเพียงรักษาด้วยยาปฏิชีวนะอย่างยาเพนิซิลลิน (Penicillin) หรือดอกซีไซคลิน (Doxycycline) เป็นระยะเวลา 5–7 วัน ซึ่งควรต้องรับประทานตามกำหนดให้ครบถ้วนแม้อาการจะดีขึ้นแล้วก็ตาม เพื่อให้แน่ใจว่าเชื้อแบคทีเรียถูกกำจัดจนหมด และป้องกันการกลับไปติดเชื้ออีกครั้ง

หรือบางกรณี นอกเหนือจากยาปฏิชีวนะ ผู้ป่วยอาจรับประทานยาแก้ปวดอย่างไอบูโพรเฟน (Ibuprofen) หรือพาราเซตามอล (Paracetamol) เพื่อลดอาการปวดศีรษะ มีไข้ และปวดกล้ามเนื้อร่วมด้วย

ในขณะที่ผู้ป่วยโรคฉี่หนูแบบรุนแรงจะต้องนอนพักที่โรงพยาบาล และรักษาอาการติดเชื้อด้วยการฉีดยาปฏิชีวนะเข้าไปในกระแสเลือดโดยตรง และหากมีอวัยวะใด ๆ ที่เสียหายจากการติดเชื้อ จนไม่สามารถทำหน้าที่ตามปกติได้ก็อาจจำเป็นต้องใช้เครื่องมือต่าง ๆ เข้าช่วย เช่น เครื่องช่วยหายใจ หรือหากติดเชื้อที่ไต แพทย์ก็อาจต้องใช้การล้างไตเข้าช่วย

ทั้งนี้ ผู้ป่วยบางรายอาจออกจากโรงพยาบาลได้ภายในไม่กี่สัปดาห์ แต่บางรายอาจต้องพักรักษาตัวที่โรงพยาบาลเป็นเวลาหลายเดือน ทั้งนี้ก็ขึ้นอยู่กับการตอบสนองต่อยาปฏิชีวนะของผู้ป่วย รวมถึงความเสียหายต่ออวัยวะที่ติดเชื้อ

ส่วนหญิงตั้งครรภ์ยิ่งต้องระวังเป็นพิเศษ เนื่องจากเชื้ออาจแพร่ไปสู่ทารกในครรภ์และส่งผลให้เสียชีวิตได้ ดังนั้นหญิงตั้งครรภ์ที่มีอาการของโรคฉี่หนูจึงอาจต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลและเฝ้าดูอาการอย่างใกล้ชิด

ภาวะแทรกซ้อนของโรคฉี่หนู

ภาวะแทรกซ้อนทีพบได้บ่อยที่สุดในผู้ป่วยโรคฉี่หนูชนิดรุนแรง คือภาวะไตวายเฉียบพลัน และบางคนอาจเสี่ยงต่อการเสียชีวิตได้ หาดเกิดภาวะเกี่ยวกับปอดที่ร้ายแรง อย่างการมีเลือดออกในปอด

นอกจากนี้ ภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ ที่อาจเกิดขึ้นได้มีดังนี้

การแท้งในหญิงตั้งครรภ์
ภาวะเกล็ดเลือดต่ำ
ตับวาย
ภาวะแข็งตัวของเลือดในหลอดเลือด
มีเลือดออกในกระเพาะอาหาร
กล้ามเนื้อลายสลายตัว
โรคเกี่ยวกับตา เช่น ม่านตาอักเสบ
ภาวะฉุกเฉินของทางเดินหายใจในผู้ใหญ่
ความดันโลหิตต่ำ
โรคหลอดเลือดในสมอง เลือดออกในเยื่อหุ้มสมองชั้นกลาง หลอดเลือดสมองอักเสบ
โรคคาวาซากิ
อาการแพ้ที่ทำให้มีไข้หรือเกิดผื่นที่ขา
โรคกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ
ภาวะหัวใจวาย

การป้องกันโรคฉี่หนู

ในการป้องกันโรคฉี่หนู สามารถทำได้โดยวิธีดังต่อไปนี้

หลีกเลี่ยงการว่ายน้ำหรือการเดินลุยในน้ำที่อาจปนเปื้อนเชื้อปัสสาวะจากสัตว์นำโรค หรือควรสวมใส่รองเท้าบูตป้องกันทุกครั้งหากมีความจำเป็น
หมั่นตรวจแหล่งน้ำและดินทรายที่อาจมีเชื้อปนเปื้อน และควรระบายน้ำตามท่อระบายออก แล้วล้างเพื่อกำจัดน้ำที่ปนเปื้อน
ส่งเสริมการป้องกันโรคแก่ผู้ที่ทำอาชีพที่มีความเสี่ยงทั้งหลาย โดยให้สวมถุงมือยางหรือรองเท้าบูต
ควบคุมและกำจัดหนูตามบริเวณที่อยู่อาศัย สถานที่ทำงาน รวมถึงสถานที่ท่องเที่ยวต่าง ๆ โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบท
แยกสัตว์ที่ติดเชื้อออกจากสัตว์ชนิดอื่น ๆ และบริเวณที่อยู่อาศัย เพื่อป้องกันการแพร่กระจายของเชื้อโรค
ปศุสัตว์และสัตว์เลี้ยงควรได้รับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคฉี่หนู โดยเลือกฉีดวัคซีนซีโรวาร์ (Serovars) สำหรับป้องกันเชื้อฉี่หนูชนิดที่พบได้บ่อยตามท้องถิ่นนั้น ๆ ทั้งนี้ แม้การฉีดวัคซีนจะสามารถป้องกันโรคฉี่หนู แต่ไม่อาจป้องกันการติดเชื้อหรือแพร่เชื้อทางปัสสาวะได้