Methylphenidate (เมทิลเฟนิเดต)
Methylphenidate (เมทิลเฟนิเดต) เป็นยากระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง ออกฤทธิ์โดยส่งผลต่อสารเคมีในสมองและเส้นประสาทที่ทำหน้าที่ควบคุมอาการอยู่ไม่สุขและควบคุมความต้องการของตนเอง ใช้รักษาโรคสมาธิสั้น โรคลมหลับหรือภาวะง่วงเกิน และอาจใช้รักษาโรคอื่น ๆ ตามดุลยพินิจของแพทย์
ยา Methylphenidate มีข้อห้ามใช้และอาจเกิดผลข้างเคียงได้ ดังนั้น การใช้ยาควรอยู่ภายใต้คำแนะนำของแพทย์และเภสัชกรเสมอ
เกี่ยวกับยา Methylphenidate
| กลุ่มยา | ยากระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง |
| ประเภทยา | ยาตามใบสั่งแพทย์ |
| สรรพคุณ | รักษาโรคสมาธิสั้น โรคลมหลับ |
| กลุ่มผู้ป่วย | เด็ก ผู้ใหญ่ |
| รูปแบบของยา | ยาฉีด ยารับประทานชนิดเม็ด |
คำเตือนในการใช้ยา Methylphenidate
- แจ้งให้แพทย์ทราบก่อนใช้ยานี้ หากมีประวัติแพ้ยาหรือส่วนประกอบของยาชนิดนี้ รวมถึงยาชนิดอื่น อาหาร หรือสารใด ๆ
- ห้ามใช้ยา Methylphenidate หากใช้ยารักษาโรคซึมเศร้ากลุ่มเอมเอโอไอ (Monoamine Oxidase Inhibitor: MAOI) ในช่วงระยะเวลา 14 วันที่ผ่านมา
- ไม่ควรใช้ยานี้หากเป็นโรคต้อหิน กล้ามเนื้อกระตุก โรคทูเร็ตต์ (Tourette's Disorder) โรควิตกกังวลรุุนแรง เครียด หรือมีภาวะกายใจไม่สงบ เพราะอาจเกิดผลข้างเคียงอันตรายได้
- ปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยาและใช้ยาอย่างระมัดระวัง หากมีภาวะความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ(https://www.pobpad.com/โรคหัวใจ) โรคหัวใจพิการแต่กำเนิด หรือมีประวัติสมาชิกในครอบครัวเป็นโรคหัวใจหรือเสียชีวิตกะทันหัน เนื่องจากการใช้ยากระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางเสี่ยงทำให้บุคคลในกลุ่มดังกล่าวเกิดโรคหลอดเลือดในสมอง โรคหัวใจวาย และเสียชีวิตอย่างกะทันหันได้
- แจ้งให้แพทย์ทราบก่อนใช้ยา หากมีสมาชิกในครอบครัวเคยเป็นหรือกำลังเป็นโรคทางจิตเวช ภาวะซึมเศร้า โรคไบโพลาร์ มีอาการทางจิต มีความคิดฆ่าตัวตายหรือพยายามฆ่าตัวตาย โรคทูเร็ตต์ (Tourette's Disorder) กล้ามเนื้อกระตุก การไหลเวียนโลหิตที่เท้าหรือมือผิดปกติ อาการชัก โรคลมบ้าหมู มีปัญหาเกี่ยวกับหลอดอาหาร กระเพาะอาหาร หรือลำไส้ ตรวจพบความผิดปกติของสมองจากการตรวจคลื่นไฟฟ้าสมอง และมีประวัติติดยาเสพติดหรือติดสุรา
- ยานี้อาจทำให้เกิดการเสพติดยาได้ ผู้ป่วยที่มีประวัติติดยาหรือติดสุราควรปรึกษาแพทย์ก่อนการใช้ยา
- หากต้องเข้ารับการผ่าตัดใด ๆ ควรแจ้งให้แพทย์ผู้รักษาทราบว่ากำลังใช้ยานี้ เพราะอาจต้องหยุดใช้ยาในช่วงก่อนการผ่าตัด
- ระหว่างใช้ยานี้ผู้ป่วยอาจต้องเข้ารับการตรวจเพื่อติดตามผลการรักษาเป็นประจำ
- ก่อนเข้ารับการรักษาใด ๆ ควรแจ้งให้แพทย์ผู้รักษาทราบว่ากำลังใช้ยานี้
- ผู้ที่ตั้งครรภ์ วางแผนมีบุตร หรือกำลังให้นมบุตร ควรปรึกษาแพทย์ถึงข้อดีและข้อเสียของการใช้ยานี้
- ไม่อนุญาตให้ใช้ยานี้กับเด็กที่มีอายุต่ำกว่า 6 ปี
ปริมาณการใช้ยา Methylphenidate
ปริมาณและระยะเวลาในการใช้ยาขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษา โดยมีตัวอย่างการใช้ยา ดังนี้
เด็กอายุ 6-17 ปี ยารับประทานชนิดออกฤทธิ์ทันที รับประทานยาปริมาณเริ่มต้น 5 มิลลิกรัม วันละ 1 หรือ 2 ครั้ง อาจเพิ่มปริมาณยาครั้งละ 5-10 มิลลิกรัม/สัปดาห์ ปริมาณสูงสุดไม่เกิน 60 มิลลิกรัม/วัน โดยแบ่งรับประทาน
ยาแบบแผ่นแปะผิวหนัง ใช้ยาปริมาณ 1.1-3.3 มิลลิกรัม/ชั่วโมง แปะบริเวณสะโพกวันละ 1 ครั้ง ในเวลาเช้า โดยแปะก่อนเวลาที่ต้องการให้ยาออกฤทธิ์ 2 ชั่วโมง และนำออกหลังจากผ่านไป 9 ชั่วโมง เริ่มจากการใช้ยาที่ความเข้มข้นต่ำสุด ปริมาณความเข้มข้นของยาหลังจากนัั้นขึ้นอยู่กับการตอบสนองต่อยาของผู้ป่วย และอาจเพิ่มปริมาณยาทุกสัปดาห์ ปริมาณยาสูงสุดไม่เกิน 3.3 มิลลิกรัม/ชั่วโมง (ในสัปดาห์ที่ 4)
โรคลมหลับหรือภาวะง่วงเกิน
ผู้ใหญ่ รับประทานยาปริมาณ 20-30 มิลลิกรัม/วัน โดยแบ่งรับประทาน ปริมาณยาที่ได้ผลคือ 10-60 มิลลิกรัม/วัน
การใช้ยา Methylphenidate
- ใช้ยาตามฉลากและตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด ไม่ใช้ยานี้ในปริมาณมากกว่า น้อยกว่า หรือติดต่อกันนานกว่าที่แพทย์แนะนำ หากมีข้อสงสัยควรสอบถามแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้ยาเสมอ
- ควรใช้ยาในตอนเช้าเพื่อป้องกันการนอนไม่หลับ
- รับประทานยาเมื่อท้องว่าง หรือก่อนอาหาร 30-45 นาที ขึ้นอยู่กับชนิดการออกฤทธิ์ของยา
- รับประทานยาเม็ดชนิดออกฤทธิ์นานโดยกลืนทั้งเม็ด ห้ามหัก บด หรือเคี้ยว และหากผู้ป่วยมีปัญหาเกี่ยวกับการกลืนยาควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร
- ควรเขย่าขวดก่อนรับประทานยาชนิดสารละลาย และวัดปริมาณยาด้วยช้อนหรือถ้วยตวงสำหรับยาโดยเฉพาะ
- ห้ามให้ผู้อื่นใช้ยานี้ โดยเฉพาะผู้ที่มีประวัติติดยาเสพติดหรือใช้ยาในทางที่ผิด
- หากสงสัยว่าตนใช้ยาเกินกว่าปริมาณที่กำหนด ควรแจ้งให้แพทย์ทราบทันที
- แจ้งให้แพทย์ทราบหากอาการไม่ดีขึ้นหรือแย่ลง
- ปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรถึงวิธีเก็บยาและวิธีกำจัดยาที่ไม่ได้ใช้แล้วอย่างเหมาะสม
ผลข้างเคียงจากการใช้ยา Methylphenidate
การใช้ยา Methylphenidate มีผลข้างเคียงที่อาจพบได้บ่อย เช่น อารมณ์เปลี่ยนแปลง หงุดหงิด วิตกกังวล นอนไม่หลับ ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องผูก น้ำหนักลด เบื่ออาหาร แสบร้อนกลางอก หัวใจเต้นเร็ว ความดันโลหิตสูงขึ้น ปากแห้ง เป็นต้น ควรแจ้งให้แพทย์ทราบทันทีหากอาการดังกล่าวไม่หายไปหรือรุนแรงขึ้น และหากพบผลข้างเคียงที่รุนแรงจากการใช้ยา Methylphenidate ดังต่อไปนี้ ควรหยุดใช้ยาและไปพบแพทย์ทันที
- อาการแพ้ยา เช่น ลมพิษ หายใจลำบาก หน้าบวม ริมฝีปากบวม ลิ้นบวม คอบวม เป็นต้น
- หัวใจทำงานผิดปกติ อาจมีอาการบ่งบอก เช่น เจ็บหน้าอก รู้สึกคล้ายจะหมดสติ หายใจติดขัด
- อาการผิดปกติทางจิต เช่น หลอน ได้ยินและเห็นสิ่งที่ไม่ได้เกิดขึ้นจริง หวาดระแวง ก้าวร้าว หรือมีพฤติกรรมผิดไปจากปกติ ผู้ป่วยทางจิดเวชที่ใช้ยานี้อาจทำให้อาการทางจิตแย่ลงได้
- การไหลเวียนของเลือดผิดปกติ เช่น ชา ปวด รู้สึกหนาว เกิดบาดแผลโดยไม่ทราบสาเหตุ สีผิวของนิ้วมือหรือนิ้วเท้าเปลี่ยนแปลงไป สีผิวคล้ำลงอย่างเห็นได้ชัด ผิวซีดและเย็น เป็นต้น
- เกิดความผิดปกติด้านการมองเห็น
- กล้ามเนื้อกระตุก
- ชัก
- องคชาตแข็งตัวและมีอาการเจ็บปวด หรือแข็งตัวนาน 4 ชั่วโมงขึ้นไป
นอกจากนี้ ยา Methylphenidate อาจส่งผลต่อการเจริญเติบโตของเด็กได้ หากพบว่าเด็กมีการเจริญเติบโตผิดปกติระหว่างที่ใช้ยา ควรแจ้งให้แพทย์ทราบ และหากผู้ป่วยพบอาการผิดปกติใด ๆ เพิ่มเติม ควรแจ้งให้แพทย์ทราบด้วยเช่นกัน
