ความหมาย ภาวะกล้ามเนื้อลายสลาย (Rhabdomyolysis)
Rhabdomyolysis หรือภาวะกล้ามเนื้อลายสลาย เป็นภาวะที่กล้ามเนื้อลายส่วนที่เสียหายสลายตัวแล้วปล่อยสารที่อยู่ภายในเซลล์เข้าสู่กระแสเลือดจนอาจทำให้ไตวายได้ หากผู้ป่วยมีอาการเพียงเล็กน้อยควรพักผ่อนและดื่มน้ำมาก ๆ แต่ในรายที่มีอาการรุนแรงอาจต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล
อาการของภาวะกล้ามเนื้อลายสลาย
Rhabdomyolysis อาจส่งผลให้ผู้ป่วยแต่ละรายแสดงอาการแตกต่างกัน ซึ่งอาจมีอาการทางกล้ามเนื้อร่วมด้วยหรือไม่ก็ได้ โดยอาการที่สำคัญ มีดังนี้
- กล้ามเนื้ออ่อนแรง โดยเฉพาะกล้ามเนื้อมัดใหญ่ที่บริเวณแขนขา และเคลื่อนไหวลำบาก
- ปวดกล้ามเนื้อบริเวณหัวไหล่ หลังส่วนล่าง หรือต้นขา
- ปัสสาวะเป็นสีน้ำตาลแดงหรือสีเหมือนน้ำโคล่า
ส่วนอาการอื่น ๆ ที่อาจพบได้ มีดังนี้
- กระหายน้ำ ปัสสาวะน้อย
- รู้สึกไม่สบาย อ่อนเพลีย มีไข้
- น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นโดยไม่มีสาเหตุ
- มีรอยฟกช้ำตามตัว
- ปวดตามข้อ
- ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน
- หัวใจเต้นเร็ว
- สับสน กระวนกระวาย
- ชัก หมดสติ
สาเหตุของภาวะกล้ามเนื้อลายสลาย
Rhabdomyolysis เกิดจากกล้ามเนื้อลายส่วนที่เสียหายสลายตัวแล้วปล่อยสารไมโอโกลบินเข้าสู่กระแสเลือด ซึ่งหากมีสารนี้ในปริมาณมากเกินไปจะส่งผลให้ไตเกิดความเสียหายได้
โดยปัจจัยที่อาจทำให้เกิดภาวะนี้ ได้แก่
- ความผิดปกติทางพันธุกรรมของกล้ามเนื้อ
- ความผิดปกติเกี่ยวกับระบบการเผาผลาญอาหาร เช่น ร่างกายเผาผลาญคาร์โบไฮเดรตและไขมันผิดปกติ ขาดความสมดุลของเกลือแร่ในร่างกาย ภาวะเลือดเป็นกรดจากเบาหวาน หรือไฮโปไทรอยด์
- ภาวะขาดน้ำอย่างรุนแรง
- อุณหภูมิร่างกายสูงหรือต่ำผิดปกติ ซึ่งอาจเกิดจากภาวะมีไข้สูง โรคลมแดด ไฟไหม้ หรือน้ำร้อนลวก
- กล้ามเนื้อขาดเลือดหรือตาย กล้ามเนื้อสั่นอย่างรุนแรง กล้ามเนื้ออักเสบ อาการชักเกร็ง
- การออกกำลังกายที่ต้องออกแรงมาก หรือการออกกำลังกายต่อเนื่องเป็นระยะเวลานานอย่างวิ่งมาราธอน
- อุบัติเหตุ เช่น รถชน ไฟช็อต หรือฟ้าผ่า เป็นต้น
- การติดเชื้อแบคทีเรีย หรือการติดเชื้อไวรัส เช่น ไข้หวัดใหญ่ เริม และเอชไอวี เป็นต้น
- การได้รับสารพิษ เช่น พิษงูกัด เป็นต้น
- การใช้ยาบางชนิดอย่างยากลุ่มสแตติน เช่น อะทอร์วาสแตติน โรสวาสแตติน และปราวาสแตติน เป็นต้น หรือยาอื่น ๆ เช่น ยาสลบแบบสูดดม เซฟาโลสปอริน โคลชิซิน หรืออิริโทรมัยซิน เป็นต้น
- การดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณมาก
- การใช้สารเสพติด เช่น ยาบ้าหรือแอมเฟตามีน โคเคน เฮโรอีน ยาอีหรือเอ็คซ์ตาซี เป็นต้น
การวินิจฉัยภาวะกล้ามเนื้อลายสลาย
แพทย์จะตรวจร่างกายผู้ป่วยโดยตรวจดูอาการกดเจ็บของกล้ามเนื้อลายมัดใหญ่โดยเฉพาะบริเวณที่มีอาการปวด อีกทั้งอาจต้องตรวจหาสารต่าง ๆ ในเลือดและปัสสาวะ ดังนี้
- โพแทสเซียม ซึ่งจะมีปริมาณเพิ่มมากขึ้นเมื่อกล้ามเนื้อเกิดความเสียหาย
- แคลเซียม การบาดเจ็บของกล้ามเนื้อส่งผลให้ปริมาณแคลเซียมในเลือดลดน้อยลง
- ครีอะตินีน เป็นสารที่เกิดจากการสลายตัวของกล้ามเนื้อ โดยถูกกำจัดออกจากร่างกายผ่านทางไต
- ครีเอทีนไคเนส เป็นเอนไซม์ที่พบในกล้ามเนื้อลาย สมอง และหัวใจ โดยจะตรวจพบสารนี้ในปริมาณสูงหากกล้ามเนื้อเกิดการสลายตัว
- ไมโอโกลบิน เป็นโปรตีนที่เกิดจากกระบวนการสลายตัวของกล้ามเนื้อเช่นกัน
การรักษาภาวะกล้ามเนื้อลายสลาย
ผู้ป่วยที่มีอาการไม่รุนแรงสามารถดูแลอาการและรักษาตัวเองได้ที่บ้านด้วยวิธีการต่าง ๆ เช่น ลดการออกแรง พักผ่อนมาก ๆ เพื่อให้กล้ามเนื้อฟื้นตัว ดื่มน้ำหรือรับประทานอาหารเหลวในปริมาณมากเพื่อป้องกันไตเสียหาย เป็นต้น
ส่วนผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรง ควรเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล ซึ่งอาจต้องรักษาตัวในหน่วยไอซียูหรือห้องดูแลผู้ป่วยหนัก เพื่อให้ได้รับการดูแลและรักษาอาการต่าง ๆ อย่างใกล้ชิด ดังนี้
- การให้สารน้ำทดแทน เป็นการรักษาที่สำคัญที่สุด โดยแพทย์อาจให้น้ำเกลือหรือสารน้ำที่ผสมยาไบคาร์บอเนตแก่ผู้ป่วยทางหลอดเลือดดำ เพื่อทดแทนของเหลวในร่างกายและช่วยกำจัดสารไมโอโกลบินออกจากไต ซึ่งช่วยรักษาการทำงานของหัวใจและอวัยวะอื่น ๆ ในร่างกาย
- การใช้ยา แพทย์อาจให้ยาไบคาร์บอเนตหรือยาขับปัสสาวะบางชนิดเพื่อช่วยให้ไตทำงานเป็นปกติร่วมกับรักษาภาวะขาดสมดุลของเกลือแร่ เช่น โพแทสเซียมในเลือดสูง หรือแคลเซียมในเลือดต่ำ เป็นต้น
- การฟอกไต ใช้ทดแทนการทำงานของไตเพื่อช่วยกำจัดของเสียออกจากร่างกายในกรณีที่เนื้อไตเสียหายหรือเกิดไตวายเฉียบพลัน
- การผ่าตัด ใช้รักษาความตึงหรือแรงกดที่ทำให้เกิดภาวะขาดการไหลเวียนของเลือดในกล้ามเนื้อ ในกรณีที่ผู้ป่วยมีเส้นประสาทเสียหายหรือกล้ามเนื้อตายจากภาวะความดันในกล้ามเนื้อสูงผิดปกติ
- การรักษาอื่น ๆ แพทย์อาจพิจารณาวิธีการรักษาอื่น ๆ หากผู้ป่วย Rhabdomyolysis กำลังใช้ยารักษาโรคหรือมีโรคประจำตัวอื่น ๆ เช่น โรคเบาหวาน หรือภาวะไทรอยด์ชนิดต่าง ๆ เป็นต้น ซึ่งผู้ป่วยต้องปรึกษาแพทย์เพื่อหยุดใช้ยาหรือปรับยาให้เหมาะสม
ส่วนใหญ่แล้วผู้ป่วยสามารถหายเป็นปกติได้ โดยผู้ป่วยควรปรึกษาแพทย์เกี่ยวกับอาหารหรือกิจกรรมที่ควรหลีกเลี่ยงภายหลังการรักษา รวมทั้งปฏิบัติตัวตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัดเพื่อป้องกันการกลับมาป่วยซ้ำอีกครั้ง
ภาวะแทรกซ้อนของภาวะกล้ามเนื้อลายสลาย
ภาวะแทรกซ้อนของ Rhabdomyolysis ที่พบได้บ่อย มีดังนี้
- ความดันในกล้ามเนื้อสูงผิดปกติ ซึ่งอาจส่งผลให้เลือดไหลเวียนไม่สะดวก และอาจทำให้เนื้อเยื่อในบริเวณนั้นเสียหาย
- ขาดสมดุลของสารต่าง ๆ ในเลือดจนอาจเป็นอันตรายได้ เช่น ภาวะโพแทสเซียมในเลือดสูงที่อาจทำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะหรือหัวใจหยุดเต้นได้ เป็นต้น
- ตับทำงานผิดปกติ
- ไตเสียหายถาวรหากเนื้อไตเสียหายมาก หรือไตวายเฉียบพลัน
- ช็อกจากภาวะความดันโลหิตต่ำ
- เสียชีวิตหากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม
การป้องกันภาวะกล้ามเนื้อลายสลาย
โดยทั่วไป Rhabdomyolysis สามารถป้องกันได้ ดังนี้
- ดื่มน้ำทันทีเมื่อรู้สึกกระหาย พกน้ำดื่มติดตัวไว้เสมอเพื่อไม่ให้ร่างกายขาดน้ำ
- ดื่มน้ำมาก ๆ ทั้งในช่วงก่อน ระหว่าง และหลังออกกำลังกาย เพื่อให้ปัสสาวะเจือจางและช่วยให้ไตขับสารไมโอโกลบินออกจากร่างกาย
- ดื่มน้ำในปริมาณมากขึ้นหากออกแรงมากจนกล้ามเนื้อเสียหายหรือได้รับบาดเจ็บ โดยผู้ที่มีภาวะกล้ามเนื้อเสื่อมอาจดื่มน้ำมากกว่าคนทั่วไปหลังทำกิจกรรมที่ต้องออกแรงมาก ๆ
- ไปพบแพทย์หากมีอาการป่วยหรือสงสัยว่าตนเองอาจป่วยเป็น Rhabdomyolysis
