ความหมาย กระเพาะทะลุ
กระเพาะทะลุ หรือกระเพาะอาหารทะลุ คือ ภาวะที่ผนังกระเพาะอาหารมีรู ซึ่งอาจเกิดจากแผลในกระเพาะอาหาร หรือสาเหตุอื่น ๆ อย่างการเกิดอุบัติเหตุทางร่างกาย โดยโรคนี้มักเกิดขึ้นร่วมกับเยื่อบุช่องท้องอักเสบเมื่อมีเชื้อแบคทีเรีย เศษอาหาร หรือกรดในกระเพาะอาหารสัมผัสกับโพรงช่องท้อง จนอาจทำให้ผู้ป่วยปวดท้องรุนแรง และเสี่ยงติดเชื้อในกระแสเลือดหรือเสียชีวิตได้ ผู้ป่วยจึงต้องไปพบแพทย์อย่างเร่งด่วนหากมีอาการของกระเพาะทะลุ และมักต้องเข้ารับการรักษาด้วยการผ่าตัด
อาการของกระเพาะทะลุ
ผู้ป่วยมักมีอาการซึ่งเกิดขึ้นร่วมกับเยื่อบุช่องท้องอักเสบ ดังนี้
- ปวดท้องมาก โดยเฉพาะเมื่อถูกสัมผัสหรือคลำตรวจ โดยผู้ป่วยมักท้องบวมและท้องแข็งกว่าปกติ ซึ่งมีอาการดีขึ้นเมื่อนอนนิ่ง ๆ
- คลื่นไส้ อาเจียน
- มีไข้ หนาวสั่น อ่อนเพลีย
- ปัสสาวะ อุจจาระ หรือผายลมน้อยกว่าปกติ
- หัวใจเต้นเร็ว หายใจหอบเหนื่อย
สาเหตุของกระเพาะทะลุ
หากเป็นกระเพาะทะลุที่เกิดขึ้นเองนั้น ในทางการแพทย์ยังคงไม่ทราบถึงสาเหตุแน่ชัด แต่มีปัจจัยเสี่ยงที่อาจทำให้เกิดกระเพาะทะลุ ได้แก่
- ความเครียด
- การดื่มแอลกอฮอล์ หรือการสูบบุหรี่
- การใช้ยาเสพติด เช่น โคเคน หรือแอมเฟทามีน
- การติดเชื้อแบคทีเรียเอชไพโลไร
- การใช้ยาบางชนิด เช่น ยาแก้อักเสบกลุ่ม NSAIDs อย่างแอสไพริน ไอบูโพรเฟน นาพรอกเซน ยาสเตียรอยด์ และยาเคมีบำบัดบางชนิด
- การเจ็บป่วยด้วยโรคบางชนิด เช่น มะเร็งกระเพาะอาหาร และกลุ่มอาการโซลลิงเจอร์-เอลลิสัน (Zollinger-Ellison Syndrome) ซึ่งทำให้มีการหลั่งกรดในกระเพาะอาหารมากผิดปกติ แต่เป็นโรคที่พบได้น้อย
- การผ่าตัดลดขนาดกระเพาะอาหารเพื่อรักษาโรคอ้วน
- อุบัติเหตุทางร่างกาย เช่น มีดหรือกระสุนทะลุกระเพาะอาหาร การกลืนวัตถุลงกระเพาะอาหาร เช่น ของเล่น เครื่องเขียน เป็นต้น
- การส่องตรวจกระเพาะอาหารด้วยกล้อง อาจทำให้กระเพาะทะลุได้เช่นกัน แม้มีโอกาสเกิดขึ้นน้อยมาก
การวินิจฉัยกระเพาะทะลุ
แพทย์มักวินิจฉัยกระเพาะทะลุโดยซักประวัติร่วมกับตรวจอาการของผู้ป่วยในเบื้องต้น นอกจากนี้ แพทย์อาจตรวจเลือดและตรวจภาพถ่ายทางรังสีวิทยา เพื่อวินิจฉัยอาการ ค้นหาสาเหตุของโรค รวมทั้งตรวจหาภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ โดยเฉพาะการติดเชื้อในกระแสเลือด โดยมีรายละเอียดดังนี้
- ตรวจปริมาณเกลือแร่และความเป็นกรดด่างในเลือด รวมทั้งตรวจการทำงานของตับและไต เพื่อประกอบการวินิจฉัย
- ตรวจปริมาณเม็ดเลือดแดงที่อาจลดลงหากเสียเลือด และปริมาณเม็ดเลือดขาวที่อาจเพิ่มขึ้นหากเกิดการติดเชื้อ
- เอกซเรย์ทางเดินอาหารส่วนบน ช่องอก และลำตัว เพื่อวินิจฉัยอากาศในช่องท้อง และระบุว่าเกิดการทะลุของอวัยวะในระบบทางเดินอาหารหรือไม่
- ตรวจซีทีสแกนบริเวณช่องท้อง เพื่อระบุตำแหน่งที่กระเพาะทะลุ
การรักษากระเพาะทะลุ
กระเพาะทะลุต้องรักษาที่สาเหตุ โดยอาจมีการรักษา เช่น รักษาแผลในกระเพาะอาหาร การผ่าตัด และการรักษาเยื่อบุช่องท้องอักเสบ โดยมีวิธีการรักษาดังนี้
การรักษาแผลในกระเพาะอาหาร ผู้ป่วยที่มีแผลในกระเพาะอาหารอาจต้องรับประทานยาตามที่แพทย์แนะนำ เช่น ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร ยาเคลือบเยื่อบุกระเพาะอาหาร ยาปฏิชีวนะเพื่อฆ่าเชื้อแบคทีเรียเอชไพโลไร ยากลุ่มโปรตอนปั๊มอินฮิบิเตอร์และยากลุ่มเอชทูบล็อกเกอร์ซึ่งช่วยยับยั้งการสร้างกรดในกระเพาะอาหารและรักษาแผลในกระเพาะอาหาร
การผ่าตัด ผู้ป่วยส่วนใหญ่ต้องเข้ารับการผ่าตัดอย่างเร่งด่วนหากกระเพาะอาหารทะลุ เพื่อปิดบาดแผล รวมทั้งกำจัดเชื้อแบคทีเรีย เศษอาหาร และกรดในโพรงช่องท้อง ทั้งนี้ ประสิทธิภาพของการรักษาขึ้นอยู่กับสาเหตุที่ทำให้กระเพาะทะลุ ขนาดของบาดแผล ระยะของโรคขณะเข้ารับการรักษา และปัจจัยอื่น ๆ ที่อาจทำให้โรคหายช้าหรือเสี่ยงต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อนมากขึ้น ดังนี้
- อายุมาก ขาดสารอาหาร สูบบุหรี่ ดื่มแอลกอฮอล์ ขาดการดูแลรักษาสุขอนามัยที่ดี
- อ้วน หรือมีโรคประจำตัว เช่น โรคเบาหวาน โรคหัวใจ โรคไต โรคตับ และถุงลมโป่งพอง
- ใช้ยาบางชนิด หรือใช้สารเสพติด เช่น ใช้ยาสเตียรอยด์หรือคอร์ติโคสเตียรอยด์ซึ่งมีฤทธิ์กดการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน ใช้ยาเพื่อรักษาโรคโครห์น โรคพุ่มพวง ลำไส้อักเสบ และข้ออักเสบ หรือกำลังใช้ยารักษาโรคมะเร็ง
- มีเลือดออก มีก้อนเลือด หรือไตวาย
การรักษาเยื่อบุช่องท้องอักเสบ เนื่องจากผู้ป่วยมักมีอาการกระเพาะทะลุร่วมกับเยื่อบุช่องท้องอักเสบ จึงต้องได้รับยาปฏิชีวนะทางหลอดเลือดดำ ซึ่งผู้ป่วยที่มีอวัยวะทำงานล้มเหลวจากการติดเชื้อในกระแสเลือดต้องได้รับสารน้ำ ยารักษาความดันโลหิต และสารอาหารร่วมกับยาฆ่าเชื้อทางหลอดเลือดดำด้วย โดยผู้ป่วยต้องนอนพักรักษาตัวในโรงพยาบาล และเฝ้าระวังภาวะติดเชื้อในกระแสเลือดหรือภาวะช็อกจากเลือดเป็นพิษ
ภาวะแทรกซ้อนของกระเพาะทะลุ
ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดจากกระเพาะทะลุ ได้แก่ มีเลือดออก ติดเชื้อในช่องท้อง เกิดฝีในช่องท้อง และติดเชื้อในกระแสเลือดซึ่งอาจทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้
การป้องกันกระเพาะทะลุ
กระเพาะทะลุเป็นภาวะที่เกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุ จึงไม่มีวิธีป้องกันโดยตรง อย่างไรก็ตาม วิธีการที่ช่วยลดความเสี่ยงจากกระเพาะทะลุ มีดังนี้
- รู้จักวิธีจัดการกับความเครียด
- ไม่ใช้ยาเสพติดทุกชนิด
- งดหรือลดการดื่มแอลกอฮอล์ โดยไม่ควรดื่มแอลกอฮอล์มากกว่า 1-2 ดื่มมาตรฐาน/วัน
- ไม่สูบบุหรี่
- ไม่รับประทานยากลุ่ม NSAIDs เป็นเวลานาน โดยต้องปรึกษาแพทย์ก่อนเสมอหากมีความจำเป็นต้องใช้ยานี้ เช่น การรับประทานแอสไพรินเพื่อรักษาโรคหัวใจ
- ผู้ป่วยโรคเรื้อรังควรไปพบแพทย์เพื่อติดตามผลการรักษาเป็นประจำ หากมีอาการของกระเพาะทะลุ โดยเฉพาะปวดท้องและมีไข้ ควรรีบไปพบแพทย์ทันที
