ความหมาย พังผืดที่ปอด

โรคพังผืดที่ปอด (Pulmonary Fibrosis) คือโรคปอดชนิดหนึ่งที่มีการอักเสบของเนื้อเยื่อปอดจนเกิดแผลเป็นและพังผืด ซึ่งรบกวนการทำงานของระบบทางเดินหายใจ โดยส่งผลให้ถุงลมปอดทำหน้าที่แลกเปลี่ยนออกซิเจนเข้ากระแสเลือดได้ยากขึ้น และเป็นเหตุให้ผู้ป่วยรู้สึกหายใจไม่อิ่ม (Dyspnea หรือ Shortness of Breath)

เมื่อกระบวนการส่งออกซิเจนเข้าสู่กระแสเลือดทำได้ยากขึ้น ระดับออกซิเจนในเลือดของผู้ป่วยก็จะลดน้อยลง ซึ่งภาวะดังกล่าวเป็นต้นเหตุสำคัญที่ทำให้เกิดโรคแทรกซ้อนร้ายแรงอย่างระบบทางเดินหายใจล้มเหลว และหัวใจล้มเหลวตามมา ในปัจจุบันการรักษาพังผืดที่ปอดทำได้เพียงชะลอและประคองอาการเท่านั้น เพราะพังผืดที่เกิดขึ้นแล้วจะไม่สามารถรักษาให้เป็นเหมือนเดิมได้

อาการของโรคพังผืดที่ปอด

ผู้ป่วยบางคนอาจยังไม่แสดงอาการใด ๆ ออกมามากนัก แต่อาการที่เป็นสัญญาณแรกและมักพบได้บ่อยคืออาการหายใจไม่อิ่ม เนื่องจากพื้นที่การขยายตัวของถุงลมถูกจำกัดให้น้อยลงจากการจับตัวกันหนาของพังผืด โดยในช่วงแรกอาจเกิดขึ้นเฉพาะขณะทำกิจกรรมต่าง ๆ แต่เมื่อนานไปอาการจะเริ่มเกิดบ่อยขึ้นแม้ในตอนที่นั่งเฉย ๆ ส่วนอาการอื่น ๆ ที่อาจพบได้ เช่น

• ไอแห้งเรื้อรังและหาสาเหตุไม่ได้
• อ่อนเพลีย ร่างกายอ่อนแอ เหนื่อยง่าย
• เมื่อออกกำลังกายเหนื่อยง่ายและเร็วกว่าปกติ
• เจ็บหน้าอก
• เบื่ออาหาร
• น้ำหนักลดลงแบบไม่ทราบสาเหตุ
• ปวดกล้ามเนื้อและปวดตามข้อต่าง ๆ
• นิ้วปุ้ม (Clubbing)

ผู้ป่วยแต่ละคนจะมีระยะเวลาการทรุดตัวต่างกัน บางคนอาการอาจทรุดตัวลงอย่างรวดเร็วในระยะเวลาเพียงไม่กี่วัน ในขณะที่บางคนอาจมีอาการคงที่เป็นระยะเวลาหลายปี โดยในกรณีที่ผู้ป่วยหายใจลำบากเฉียบพลัน แพทย์อาจแนะนำให้ติดเครื่องช่วยหายใจ จ่ายยาปฏิชีวนะหรือยาคอร์ติโคสเตียรอยด์เพื่อช่วยประคองอาการและช่วยให้ผู้ป่วยหายใจได้สะดวกขึ้น

อย่างไรก็ตาม ด้วยเหตุที่โรคนี้มักพบในผู้สูงอายุ ผู้ป่วยหรือคนรอบข้างส่วนใหญ่จึงอาจเข้าใจผิดว่าอาการต่าง ๆ อย่างการหายใจลำบาก หรือเหนื่อยง่าย เป็นผลจากอายุที่เพิ่มขึ้นหรือไม่ค่อยได้ออกกำลังกาย ดังนั้น หากพบคนใกล้ตัวโดยเฉพาะผู้สูงอายุมีอาการดังกล่าวและอาการไม่ดีขึ้น หรือพบอาการอื่น ๆ ที่กล่าวมาร่วมด้วย ควรรีบพาผู้ป่วยไปปรึกษาแพทย์เพื่อรับการวินิจฉัยตั้งแต่เนิ่น ๆ

สาเหตุของโรคพังผืดที่ปอด

ปัจจุบันโรคพังผืดที่พบได้มากที่สุดคือชนิดที่ไม่ทราบสาเหตุ (Idiopathic Pulmonary Fibrosis) เนื่องจากมีความเป็นไปได้มากมายที่สามารถทำให้เกิดพังผืดที่ปอด ส่วนโรคพังผืดที่พบสาเหตุนั้น มักเกิดจากปัจจัยต่าง ๆ ดังนี้

การอยู่ในสภาพแวดล้อมที่มีมลพิษทางอากาศสะสมเป็นเวลานาน

การทำงานหรือการอยู่อาศัยในสภาพแวดล้อมที่มีมลพิษทางอากาศสะสมเป็นเวลานานอาจทำให้ปอดถูกทำร้ายจากการสูดดมสารพิษ เช่น สารพิษจากควันบุหรี่ ฝุ่นจากแร่ใยหิน ฝุ่นเหล็ก ฝุ่นถ่าน ฝุ่นหิน ฝุ่นจากธัญพืช และมูลสัตว์

ภาวะแทรกซ้อนจากโรคอื่น

พังผืดที่ปอดอาจเป็นผลมาจากโรคเดิมอื่น ๆ ของผู้ป่วย เช่น

• โรคที่เกี่ยวกับความผิดปกติของภูมิคุ้มกัน เช่น โรคผิวหนังและกล้ามเนื้ออักเสบ (Dermatomyositis) โรคกล้ามเนื้ออักเสบ (Polymyositis) โรคแพ้ภูมิตัวเอง (Lupus) โรครูมาตอยด์ (Rheumatoid Arthritis) โรคซาร์คอยโดสิส (Sarcoidosis) โรคหนังแข็ง (Scleroderma) และโรคหลอดเลือดอักเสบ (Vasculitis)
• โรคปอดบวม (Pneumonia)

การฉายรังสีรักษา

การใช้รังสีรักษามะเร็งปอดหรือมะเร็งเต้านมอาจทำให้ปอดของผู้ป่วยได้รับความเสียหายและเกิดพังผืดตามมาได้ โดยความรุนแรงขึ้นอยู่กับปัจจัยต่าง ๆ เช่น ปริมาณและระยะเวลาที่รับรังสี ชนิดและความรุนแรงของโรคปอดเดิมของผู้ป่วย หรือได้รับการทำเคมีบำบัดร่วมด้วย (Chemotherapy) เป็นต้น

การใช้ยาบางชนิด

การใช้ยาบางชนิดอาจทำให้ปอดเกิดพังผืดหรือได้รับความเสียหาย เช่น

• ยาคีโมบำบัดเพื่อรักษามะเร็ง เช่น ยาเมโธเทรกเซท (Methotrexate) และยาไซโคลฟอสฟาไมด์ (Cyclophosphamide)
• ยารักษาภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ เช่น ยาอะมิโอดาโรน (Amiodarone)
• ยาปฏิชีวนะบางชนิด เช่น ยาไนโตรฟูแรนโทอิน (Nitrofurantoin) และยาอีแทมบูทอล (Ethambutol)
• ยาต้านการอักเสบบางชนิด เช่น ยาริทูซิแมบ (Rituximab) และยาซัลฟาซาลาซีน (Sulfasalazine)

การติดเชื้อ

เชื้อแบคทีเรียและไวรัสบางชนิดสามารถทำให้เกิดพังผืดได้ เช่น ไวรัสตับอักเสบ ซี (Hepatitis C) อะดีโนไวรัส (Adenovirus) ไวรัสเฮอร์พีส์ (Herpes Virus)

ความเป็นไปได้อื่น ๆ

แม้ผู้ป่วยจำนวนมากจะหาสาเหตุการเกิดพังผืดไม่พบ แต่ผู้ป่วยชนิดนี้บางคนก็มีอาการหรือจุดร่วมบางอย่างร่วมกัน เช่น

• พันธุกรรม เพราะผู้ป่วยโรคนี้จำนวนหนึ่งมักมาจากครอบครัวที่มีประวัติการเกิดพังผืดชนิดเดียวกัน
• โรคกรดไหลย้อน (Gastroesophageal Reflux Disease: GERD) ผู้ป่วยหลายคนมักมีภาวะกรดไหลย้อนร่วมด้วย แต่สาเหตุนี้ก็ยังไม่แน่นอน เพราะความเชื่อมโยงระหว่างกรดไหลย้อนกับการเกิดพังผืดที่ปอดยังอยู่ในช่วงระหว่างการศึกษา

การวินิจฉัยพังผืดที่ปอด

แพทย์อาจใช้หลายวิธีในการวินิจฉัยโรคเนื่องจากมีความเป็นไปได้มากมายที่ทำให้เกิดพังผืดที่ปอด โดยเบื้องต้นแพทย์จะซักถามประวัติผู้ป่วยเพื่อหาความเป็นไปได้หรือปัจจัยเสี่ยงในการเกิดพังผืดที่ปอดร่วมกับการตรวจร่างกาย เช่น การฟังเสียงปอดขณะหายใจด้วยการใช้สเต็ตโทสโคป (Stethoscope) จากนั้นแพทย์จะเลือกวิธีการวินิจฉัยเพิ่มเติมตามความเหมาะสม เช่น

การใช้ภาพวินิจฉัย (Imaging Tests)

เป็นการตรวจวินิจฉัยโรคจากภาพถ่ายรังสี ช่วยให้เห็นภาพความเสียหายและพังผืดที่ปอด โดยแพทย์อาจใช้การเอกซเรย์ทรวงอกเพื่อตรวจหาพังผืดในบริเวณปอด หรือใช้เอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan) เพื่อช่วยให้เห็นภาพปอดที่ละเอียดและแม่นยำยิ่งขึ้น อย่างไรก็ตาม วิธีดังกล่าวอาจไม่เพียงพอต่อการวินิจฉัยสาเหตุของภาวะหายใจไม่อิ่ม แพทย์อาจใช้การทำเอ็กโคหัวใจ (Echocardiogram) ซึ่งเป็นการใช้คลื่นความถี่สูงตรวจวัดการทำงานของหัวใจและวัดความดันในหัวใจห้องล่างขวาร่วมด้วย

การตรวจสมรรถภาพปอด (Pulmonary Function Tests)

แพทย์จะตรวจสมรรถภาพการทำงานของปอดด้วยวิธีสไปโรเมทรีย์ (Spirometry) โดยให้ผู้ป่วยหายใจออกแรง ๆ ผ่านท่อที่ติดอยู่กับตัวเครื่องเพื่อวัดความจุปอดและอัตราเร็วในการหายใจ จากนั้นแพทย์อาจตรวจเพิ่มเติมโดยการบันทึกการทำงานของปอดขณะให้ผู้ป่วยวิ่งบนสายพานหรือปั่นจักรยานอยู่กับที่ (Exercise Stress Test)

นอกจากนี้แพทย์อาจตรวจระดับออกซิเจนในเลือดของผู้ป่วยโดยใช้เครื่อง Pulse Oximeter ติดไว้ที่ปลายนิ้ว หรืออาจนำเลือดตัวอย่างจากเส้นเลือดแดงบริเวณข้อมือไปตรวจค่าออกซิเจนและค่าคาร์บอนไดออกไซด์

การตัดเนื้อเยื่อปอดไปตรวจ

หากตรวจด้วยวิธีอื่น ๆ แล้วยังไม่สามารถวินิจฉัยได้ แพทย์อาจเลือกตัดเนื้อเยื่อบางส่วนจากปอดเพื่อใช้ในการวินิจฉัยแยกโรค โดยสามารถตัดชิ้นเนื้อดังกล่าวผ่านการส่องกล้องเข้าไปในร่างกายหรือการผ่าตัดโดยตรงได้หลายวิธี เช่น

• วิธีส่องกล้องหลอดลม (Bronchoscopy) เป็นการใช้กล้องขนาดเล็กสอดผ่านปากหรือจมูกเข้าไปที่บริเวณหลอดลมและปอดเพื่อช่วยในการตัดชิ้นเนื้อมาตรวจ วิธีนี้มีความเสี่ยงค่อนข้างต่ำ แต่ก็อาจทำให้เกิดเลือดออกหรือเกิดภาวะปอดแฟบได้ (Deflated Lung) นอกจากนี้ แพทย์อาจเก็บตัวอย่างเซลล์บริเวณถุงลมมาตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติมระหว่างการส่องกล้องหลอดลม
• Video–Assisted Thoracoscopic Surgery หรือ VATS วิธีนี้ผู้ป่วยจะได้ยาระงับความรู้สึก จากนั้นแพทย์จะเจาะรูและส่องกล้องขนาดเล็กเข้าไปผ่านเนื้อเยื่อระหว่างซี่โครงและตัดตัวอย่างเนื้อปอดออกมา
• Thoracotomy เป็นการผ่าตัดเข้าไปในช่องทรวงอกเพื่อนำตัวอย่างเนื้อเยื่อปอดไปวินิจฉัย แต่วิธีนี้จะเป็นวิธีที่ค่อนข้างรุนแรง

การตรวจเลือด

ในการวินิจฉัยแยกโรค แพทย์อาจตรวจเลือดเพิ่มเติมเพื่อตรวจดูการทำงานของตับและไต รวมทั้งดูว่าผู้ป่วยมีภาวะโลหิตจาง การติดเชื้อ หรือโรคที่เกี่ยวกับความผิดปกติของภูมิคุ้มกันหรือไม่

การรักษาพังผืดที่ปอด

เมื่อปอดเกิดพังผืดขึ้นมาแล้ว ปอดจะกลับคืนสู่สภาพเดิมไม่ได้อีก ซึ่งการรักษาในปัจจุบันทำได้เพียงชะลอการเกิดพังผืดให้ช้าลงและช่วยให้ผู้ป่วยสามารถใช้ชีวิตประจำวันได้ง่ายขึ้นเท่านั้น โดยแพทย์จะเลือกวิธีการรักษาจากระดับความรุนแรงของอาการและสาเหตุการเกิดพังผืดของผู้ป่วยแต่ละคน เช่น

การรักษาด้วยยา

เนื่องจากมีความเป็นไปได้มากมายที่อาจเป็นสาเหตุให้เกิดพังผืดที่ปอด ชนิดของยาที่ใช้ในการรักษาจึงขึ้นอยู่กับสาเหตุของแต่ละคน เช่น

• แพทย์อาจให้ยาชนิดกดภูมิคุ้มกัน เช่น ยากลุ่มคอร์ติโคสเตียรอยด์ (Corticosteroid) สำหรับผู้ที่มีความเป็นไปได้ว่าพังผืดที่ปอดเกิดจากการที่ผู้ป่วยมีโรคเกี่ยวกับภูมิคุ้มกัน หรือโรค Interstitial Lung Disease อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง
• สำหรับผู้ที่ไม่ทราบสาเหตุการเกิดพังผืด และมีอาการกรดไหลย้อน แพทย์อาจให้ยาลดกรดเพื่อลดภาวะกรดเกินในกระเพาะให้

• หากผู้ป่วยมีพังผืดชนิดที่ไม่ทราบสาเหตุ และอาการต่าง ๆ ไม่ตอบสนองต่อการรักษาใด ๆ  แพทย์อาจเลือกวิธีการรักษาเป็นแบบมุ่งเป้า (Targeted Therapy) โดยการใช้ยาเพอร์เฟนิโดน (Pirfenidone) และยานินเทดานิบ (Nintedanib) เพื่อช่วยชะลอการเกิดพังผืด แต่ยาทั้ง 2 ชนิดนี้อาจส่งผลข้างเคียงต่อร่างกาย โดยยานินเทดานิบอาจทำให้ผู้ป่วยคลื่นไส้และท้องเสีย ส่วนยาเพอร์เฟนิโดนอาจทำให้ผู้ป่วยคลื่นไส้ ท้องเสีย และมีผื่นขึ้น

การรักษาด้วยออกซิเจน

ผู้ป่วยที่มีพังผืดที่ปอดมักพบภาวะระดับออกซิเจนในเลือดต่ำ ดังนั้นแพทย์อาจแนะนำการรักษาด้วยออกซิเจน เพื่อป้องกันการเกิดภาวะความดันหลอดเลือดปอดสูง (Pulmonary Hypertension) ซึ่งอาจเป็นสาเหตุให้เกิดภาวะหัวใจห้องล่างขวาล้มเหลวตามมาได้ นอกจากนี้การรักษายังช่วยให้ผู้ป่วยหายใจได้สะดวกและหลับง่ายขึ้น

อย่างไรก็ตามผู้ป่วยแต่ละคนอาจรับการรักษาด้วยออกซิเจนไม่เท่ากัน เช่น ผู้ป่วยบางคนอาจรับออกซิเจนเฉพาะเวลานอนเท่านั้น ในขณะที่บางคนอาจต้องรับออกซิเจนตลอดเวลาหรือต้องพกถังออกซิเจนติดตัวไปด้วยตลอด เป็นต้น

การฟื้นฟูสมรรถภาพปอด

สำหรับผู้ป่วยที่ปอดไม่แข็งแรง วิธีนี้จะเน้นไปที่การช่วยให้ผู้ป่วยสามารถใช้ชีวิตประจำวันได้ดีขึ้นด้วยการให้คำแนะนำในการหายใจเพื่อเพิ่มความแข็งแรงของปอด คำปรึกษาด้านโภชนาการ วิธีการออกกำลังกาย หรือการแนะนำให้ผู้ป่วยเข้าร่วมกลุ่มบำบัดโรค

การปลูกถ่ายปอด

หากอาการของผู้ป่วยอยู่ในขั้นรุนแรงและไม่ตอบสนองต่อการรักษาใด ๆ ที่กล่าวมา แพทย์อาจเลือกวิธีการปลูกถ่ายปอดในการรักษา อย่างไรก็ตาม หากผู้ป่วยต้องใช้การรักษาด้วยวิธีนี้ แพทย์จะแจ้งให้คนไข้ทราบถึงความเสี่ยงต่าง ๆ ที่อาจเกิดขึ้น เนื่องจากร่างกายอาจเกิดการติดเชื้อหรือเกิดภาวะต่อต้านอวัยวะใหม่ได้

การดูแลตนเอง

นอกจากการรักษาทางการแพทย์แล้ว ผู้ป่วยยังสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมในชีวิตประจำวันเพื่อลดโอกาสการเกิดพังผืดได้ด้วยตัวเอง เช่น

• เลิกสูบบุหรี่ โดยอาจปรึกษาแพทย์เพื่อหาวิธีเลิกบุหรี่ หรือหลีกเลี่ยงการสูดดมควันบุหรี่
• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ผู้ป่วยส่วนใหญ่น้ำหนักจะลดลงเพราะทานอาหารลำบาก และร่างกายต้องใช้พลังงานในการหายใจมากขึ้น โดยนักโภชนาการจะเป็นผู้คอยให้คำแนะนำ เช่น การเลือกทานผักผลไม้ ธัญพืชที่ผ่านกระบวนการขัดสีน้อย อาหารไขมันต่ำ และหลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันทรานส์ ไขมันอิ่มตัว และเกลือหรือน้ำตาลที่มากเกินไป
• ปรึกษาแพทย์เกี่ยวกับวิธีออกกำลังกายที่เหมาะสม เพื่อกระตุ้นให้ปอดทำงาน และลดความตึงเครียด
• นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ
• ฉีดวัคซีน เช่น วัคซีนป้องกันโรคปอดอักเสบ และวัคซีนป้องกันไข้หวัดใหญ่ เพราะการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจจะยิ่งทำให้อาการแย่ลง ซึ่งคนใกล้ตัวก็ควรฉีดด้วยเช่นกันเพื่อป้องกันการแพร่เชื้อในครอบครัว
• ไปพบแพทย์เมื่อถึงเวลานัด และปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์สม่ำเสมอ

ภาวะแทรกซ้อนของพังผืดที่ปอด

การเกิดพังผืดที่ปอดจะทำให้ปอดส่งออกซิเจนเข้าสู่กระแสเลือดได้น้อยลง ผู้ป่วยส่วนใหญ่จึงมีภาวะระดับออกซิเจนในเลือดต่ำ และอาจเกิดภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ เช่น ร่างกายอ่อนแรง ขาบวม เลือดจับตัวกันเป็นลิ่ม หรือความดันหลอดเลือดปอดสูงจนทำให้หัวใจห้องขวาล้มเหลว ซึ่งเป็นภาวะที่อาจเป็นอันตรายถึงแก่ชีวิตได้ นอกจากนี้ ผู้ป่วยที่มีพังผืดที่ปอดเรื้อรังอาจเกิดภาวะภาวะซึมเศร้า ระบบทางเดินหายใจล้มเหลว หรือเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดมะเร็งปอดได้

การป้องกันพังผืดที่ปอด

เนื่องจากพังผืดที่ปอดส่วนใหญ่เกิดขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุ การป้องกันจึงอาจทำได้ยาก แต่ผู้ป่วยชนิดนี้ส่วนใหญ่มักมีพฤติกรรมการสูบบุหรี่ ดังนั้นจึงอาจหลีกเลี่ยงความเสี่ยงได้ด้วยการงดสูบบุหรี่หรือสูดดมควันบุหรี่ นอกจากนี้ ควรหลีกเลี่ยงการอยู่ในสภาพแวดล้อมที่มีมลพิษทางอากาศ หากหลีกเลี่ยงไม่ได้ ควรสวมหน้ากากอนามัยอยู่เสมอเพื่อป้องกันปอดจากการถูกมลพิษทำร้าย