บอระเพ็ดถือเป็นสมุนไพรที่คนไทยรู้จักกันอย่างแพร่หลาย แต่เพราะรสชาติที่ขมของมันทำให้ใครหลายคนแค่ได้ยินชื่อก็รู้สึกไม่ชอบแล้ว อย่างไรก็ตาม ทางการแพทย์เชื่อว่าบอระเพ็ดมีคุณสมบัติในการช่วยรักษาหรือป้องกันโรคต่าง ๆ ได้ เช่น ช่วยกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกัน ต้านโรคเบาหวาน อีกทั้งยังมีสารต้านอนุมูลอิสระที่อาจช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดโรคมะเร็งด้วย
ในบอระเพ็ดมีสารประกอบหลายอย่างที่อาจช่วยบำรุงสุขภาพหรือช่วยป้องกันโรคได้ ไม่ว่าจะเป็นสารเทอร์พีนอยด์ (Terpenoids) แอลคาลอยด์ (Alkaloids) ลิกแนน (Lignans) สเตียรอยด์ (Steroids) ไดเทอร์ปีนแลคโตน (Diterpene Lactones) แอลิฟาติก (Aliphatic) และไกลโคไซด์ (Glycosides) บทความนี้จึงจะอธิบายประโยชน์ต่อสุขภาพในด้านต่าง ๆ ของบอระเพ็ด เพื่อให้ผู้อ่านได้รู้จักสมุนไพรชนิดนี้มากยิ่งขึ้น
ประโยชน์ต่อสุขภาพของบอระเพ็ด
บอระเพ็ดเป็นสมุนไพรที่มีฤทธิ์เป็นยาและมีคุณประโยชน์ต่อสุขภาพในด้านต่าง ๆ มากมาย โดยบทความนี้จะยกตัวอย่างประโยชน์ของบอระเพ็ดทั้งหมด 6 ประการ ดังนี้
1. มีคุณสมบัติต้านอนุมูลอิสระ
บอระเพ็ดมีคุณสมบัติในการต้านอนุมูลอิสระ ซึ่งอนุมูลอิสระจะเป็นตัวกระตุ้นให้เซลล์เกิดการอักเสบและเสียหาย จนอาจนำไปสู่การเกิดโรคเรื้อรังต่าง ๆ เช่น โรคมะเร็ง ดังนั้นบอระเพ็ดจึงอาจช่วยป้องกันหรือชะลอการอักเสบของเซลล์ที่อาจส่งผลให้เกิดปัญหาสุขภาพเหล่านี้ได้
2. ช่วยเสริมสร้างระบบภูมิคุ้มกัน
สารประกอบบางชนิดในบอระเพ็ดอาจสามารถช่วยเสริมสร้างระบบภูมิคุ้มกันแข็งแรง และช่วยป้องกันหรือลดความเสี่ยงในการติดเชื้อแบคทีเรียและเชื้อโรคอื่น ๆ ได้ นอกจากนี้ บอระเพ็ดอาจช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้แก่ผู้ที่เป็นโรคภูมิแพ้และลดอาการของโรคภูมิแพ้ได้เช่นกัน
งานวิจัยในผู้ป่วยโรคภูมิแพ้จำนวน 75 คน ที่ได้รับสารสกัดจากบอระเพ็ดเป็นเวลา 8 สัปดาห์ พบว่าอาการของโรคภูมิแพ้ เช่น อาการจาม คัดจมูก และน้ำมูกไหลลดลงเมื่อเทียบกับผู้ที่ไม่ได้รับสารสกัดจากบอระเพ็ด
3. ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
บอระเพ็ดอาจมีประสิทธิภาพในการช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ เนื่องจากในบอระเพ็ดจะมีสารชนิดหนึ่งที่ชื่อว่าเบอร์เบอรีน (Berberine) ที่ออกฤทธิ์คล้ายกับยารักษาโรคเบาหวานอย่างยาเมทฟอร์มิน (Metformin) ในการช่วยลดภาวะดื้อต่ออินซูลินและทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดอยู่ในเกณฑ์ปกติ บอระเพ็ดจึงอาจช่วยรักษาหรือควบคุมอาการของโรคเบาหวานได้อีกทางหนึ่ง
4. ช่วยลดคอเลสเตอรอล
สารเบอเบอรีนในบอระเพ็ดมีคุณสมบัติในการช่วยลดคอเลสเตอรอล และอาจช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด (Cardiovascular Disease) ได้ จากงานวิจัยพบว่าสารเบอร์เบอรีนมีประสิทธิภาพในการช่วยลดระดับคอเลสเตอรอลชนิดที่ไม่ดี (Low-Density Lipoprotein: LDL) รวมถึงช่วยลดอัตราการดูดซึมคอเลสเตอรอลในร่างกายได้ด้วยเช่นกัน
5. อาจช่วยรักษาโรคข้ออักเสบและโรคเก๊าท์
บอระเพ็ดมีคุณสมบัติในการช่วยต้านการอักเสบ จึงอาจมีประสิทธิภาพในการช่วยรักษาโรคข้ออักเสบและโรคเก๊าท์ (Gout) ได้ โดยสารประกอบบางอย่างในบอระเพ็ดจะออกฤทธิ์ยับยั้งกระบวนการหลั่งไซโตไคน์ (Cytokines) ซึ่งเป็นโปรตีนที่มีส่วนสำคัญที่ทำให้เกิดกระบวนการอักเสบ จึงสามารถช่วยบรรเทาอาการอักเสบและอาการปวดข้อที่เกิดจากโรคข้ออักเสบหรือโรคเก๊าท์ได้นั่นเอง
6. อาจช่วยรักษาปัญหาผิวหนังและบำรุงผิวให้มีสุขภาพดี
บอระเพ็ดอาจช่วยรักษาอาการแพ้ที่เกิดขึ้นบนผิวหนังได้ จากงานวิจัยชิ้นหนึ่งในผู้ป่วยโรคหิดจำนวน 66 คน ที่ได้รับการรักษาด้วยโลชั่นที่มีสารสกัดจากบอระเพ็ดเทียบกับการรักษาด้วยยาเพอร์เมทริน (Permethrin) ซึ่งเป็นยาที่ใช้ในการรักษาโรคหิดโดยเฉพาะ พบว่าโลชั่นที่มีสารสกัดจากบอระเพ็ดมีประสิทธิภาพในการรักษาโรคหิดเทียบเท่ากับยาเพอร์เมทรินเลยทีเดียว
นอกจากนี้ สารต้านอนุมูลอิสระในบอระเพ็ดยังอาจมีประสิทธิภาพในการช่วยลดเลือนริ้วรอย ลดรอยเหี่ยวย่นหย่อนคล้อยของผิวหนัง และสร้างเซลล์ผิวใหม่ทำให้ผิวหนังดูสุขภาพดีมากขึ้นอีกด้วย
ข้อควรระวังในการใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนประกอบของบอระเพ็ด
เมื่อใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนประกอบของบอระเพ็ด เช่น ยา อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์ทาผิว สิ่งสำคัญคือควรใช้ตามคำแนะนำบนฉลากหรือคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญอย่างเคร่งครัด รวมถึงควรศึกษาประโยชน์ ความเสี่ยง และข้อควรระวังในการใช้ให้ละเอียดรอบคอบก่อน เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดผลกระทบต่อสุขภาพตามมา
ข้อควรระวังในการใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนประกอบของบอระเพ็ด มีดังนี้
- ผู้ที่กำลังตั้งครรภ์หรืออยู่ในช่วงให้นมบุตร ไม่ควรใช้ผลิตภัณฑ์จากบอระเพ็ด เพราะยังไม่มีข้อมูลจำนวนมากเพียงพอที่จะยืนยันได้ว่าสามารถใช้ได้อย่างปลอดภัย
- ผู้ป่วยโรคภูมิคุ้มกันทำลายตัวเอง (Autoimmune Disease) ที่อยู่ระหว่างการรักษาด้วยยาควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้บอระเพ็ดเพื่อป้องกันการเกิดปฎิกิริยาระหว่างยาซึ่งอาจเกิดขึ้นได้
- ผู้ที่กำลังใช้ยาลดระดับน้ำตาลในเลือดควรระมัดระวังในการใช้ผลิตภัณฑ์จากบอระเพ็ด เพราะบอระเพ็ดมีสรรพคุณในการช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือดได้ จึงอาจทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดต่ำลงมากเกินไป
- ผู้ที่แพ้บอระเพ็ดหรือเคยมีอาการแพ้ผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนประกอบของบอระเพ็ดควรหลีกเลี่ยงการใช้สมุนไพรชนิดนี้
- ผู้ที่มีปัญหาสุขภาพเกี่ยวกับไตควรปรึกษาแพทย์ก่อนการใช้สมุนไพรชนิดนี้
- การใช้ผลิตภัณฑ์จากบอระเพ็ดอาจทำให้เกิดผลข้างเคียง เช่น เหนื่อยล้า วิงเวียนศีรษะ ปวดหัว ปวดจมูก ระคายเคืองกระเพาะอาหาร ท้องผูก เมื่อใช้ผลิตภัณฑ์แบบรับประทาน รวมถึงอาจเกิดผื่นแดง แสบ และคัน เมื่อใช้ผลิตภัณฑ์สำหรับทาบนผิวหนัง หากมีอาการรุนแรงควรไปพบแพทย์
แม้ว่าหลายงานวิจัยจะพบว่าบอระเพ็ดมีประโยชน์ต่อสุขภาพหลายประการ แต่บางงานวิจัยยังเป็นเพียงงานวิจัยขั้นต้นหรืองานวิจัยขนาดเล็กที่ยังต้องการการศึกษาเพิ่มเติมเพื่อมาสนับสนุนข้อเท็จจริงเหล่านี้ ยิ่งไปกว่านั้น ผลิตภัณฑ์จากบอระเพ็ดอาจไม่เหมาะกับผู้ที่มีภาวะสุขภาพบางประการด้วย จึงควรระวังในการใช้ เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดปัญหาสุขภาพอื่น ๆ ตามมา
