ยาแก้ท้องเสีย เป็นยาที่ช่วยบรรเทาอาการท้องร่วง ถ่ายเหลว ถ่ายเป็นน้ำ ยาแก้ท้องเสียมีหลายประเภท โดยส่วนใหญ่จะช่วยดูดซับสารพิษ และกำจัดเชื้อโรคที่ทำให้เกิดอาการท้องเสียออกจากร่างกาย รวมทั้งบรรเทาอาการอื่น ๆ ที่อาจเกิดขึ้นเนื่องจากอาการท้องเสีย เช่น ปวดท้อง ท้องอืด คลื่นไส้ และทดแทนการสูญเสียน้ำในร่างกาย
ท้องเสียเป็นอาการที่พบได้บ่อย มีทั้งอาการเฉียบพลันและเรื้อรัง ท้องเสียเฉียบพลันมักเกิดจากการติดเชื้อไวรัสและแบคทีเรียการรับประทานอาหารหรือน้ำที่ไม่สะอาด ส่วนท้องเสียเรื้อรังอาจเกิดจากการไม่ย่อยแลคโตส โรคเซลิแอค (Celiac) โรคลำไส้แปรปรวน (IBS) และลำไส้อักเสบเรื้อรัง (IBD) การใช้ยาแก้ท้องเสียที่หาซื้อได้เองเป็นทางเลือกที่จะช่วยบรรเทาอาการให้หายได้เร็วขึ้น
ตัวอย่างยาแก้ท้องเสียที่หาซื้อได้เอง
ยาแก้ท้องเสียที่สามารถหาซื้อได้เองมีหลายชนิด เช่น
1. แกสโตร บีสมอล (Gastro Bismol) ชนิดน้ำแขวนตะกอน ขนาด 240 มิลลิลิตร
แกสโตร บีสมอลเป็นยาแก้ท้องเสียที่มีตัวยาหลักคือ บิสมัท ซับซาลิไซเลต (Bismuth Subsalicylate) 262 มิลลิกรัม ต่อ 15 มิลลิลิตร ช่วยบรรเทาอาการท้องเสียจากการเดินทาง (Traveler’s diarrhea) และอาหารเป็นพิษ โดยยับยั้งการเจริญเติบโตของแบคทีเรียในระบบทางเดินอาหาร รวมทั้งช่วยบรรเทาอาการท้องอืด วางจำหน่าย 2 รสชาติคือ รสสละและรสส้ม โดยไม่มีส่วนผสมของน้ำตาล
ก่อนใช้ยาควรเขย่าขวดก่อน ขนาดที่แนะนำให้รับประทานคือ ผู้ใหญ่รับประทานครั้งละ 2 ช้อนโต๊ะ เด็กอายุ 9–12 ปี รับประทานครั้งละ 1 ช้อนโต๊ะ เด็กอายุ 6–9 ปี รับประทานครั้งละ 2 ช้อนชา และเด็กอายุ 3–6 ปี รับประทานครั้งละ 1 ช้อนชา วันละ 4 ครั้ง ก่อนอาหารและก่อนนอน โดยสามารถรับประทานยาแก้ท้องเสียนี้ซ้ำได้ทุก ½–1 ชั่วโมง เพื่อบรรเทาอาการ แต่ไม่ควรรับประทานเกินวันละ 8 ครั้ง
ยานี้อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงคือทำให้ลิ้นเป็นสีดำ และถ่ายอุจจาระเป็นสีเข้มขึ้นได้ ซึ่งอาการนี้จะหายไปเมื่อหยุดใช้ยา อย่างไรก็ตาม ผู้ที่แพ้ยาแอสไพริน (Aspirin) ไม่ควรใช้ยานี้ และผู้ที่ใช้ยาเตตราไซคลีน (Tetracyclines) ควรปรึกษาเภสัชกรก่อนใช้ยา
2. เกร็ทเตอร์ คา-อาร์-บอน (Greater ca-r-bon) ยาผงถ่าน แผงละ 10 แคปซูล
ยาผงถ่านคาร์บอนเป็นยาแก้ท้องเสียที่ประกอบด้วยถ่านกัมมันต์ (Activated Charcoal) 260 มิลลิกรัมต่อแคปซูล ซึ่งมีคุณสมบัติดูดซับสารเคมีและเชื้อโรคที่เป็นสาเหตุของอาการท้องเสีย เพื่อกำจัดออกจากทางเดินอาหาร และบรรเทาอาการถ่ายเหลวจากอาหารเป็นพิษ ท้องอืด ท้องเฟ้อ มีแก๊สในกระเพาะอาหาร
ขนาดที่แนะนำให้รับประทานสำหรับผู้ใหญ่และเด็กอายุ 12 ปีขึ้นไปที่มีอาการท้องเสีย รับประทานครั้งละ 3–4 แคปซูล วันละ 3–4 ครั้ง โดยห้ามรับประทานยานี้พร้อมกับยาอื่น ให้เว้นระยะเวลาอย่างน้อย 2 ชั่วโมง เพราะอาจไปลดประสิทธิภาพของยาตัวอื่นที่รับประทานอยู่ โดยหลังรับประทานยานี้อาจทำให้ถ่ายอุจจาระเป็นสีดำได้
3. สเมคต้า (Smecta) ชนิดผง ซองละ 3 กรัม
สเมคต้าเป็นยาแก้ท้องเสียชนิดผงแห้ง รสส้มผสมวานิลลา ประกอบด้วยตัวยาสำคัญคือไดออคตาฮีดรอล สเมกไทต์ (Dioctahedral Smectite) 3 กรัม ใช้รักษาอาการท้องเสีย ทั้งชนิดเฉียบพลันและเรื้อรัง และบรรเทาอาการท้องอืด
ยานี้เหมาะสำหรับเด็กที่มีอายุ 2 ปีขึ้นไป และผู้ใหญ่ วิธีรับประทานสำหรับผู้ใหญ่ ให้ผสมยาครั้งละ 1–2 ซองกับน้ำ 20–50 มิลลิลิตร ส่วนเด็กอาจผสมยานี้กับน้ำ 20–50 มิลลิลิตรให้เข้ากันในขวดนม และดื่มระหว่างวัน หรือผสมกับอาหารกึ่งเหลว เช่น ซุป ผักบด และอาหารทารกก็ได้
ผู้ใหญ่สามารถรับประทานยานี้ได้วันละ 3–6 ซอง และเด็กอายุ 2 ขึ้นไป ให้เริ่มรับประทานวันละ 4 ซอง เป็นเวลา 3 วัน จากนั้นลดปริมาณลงเป็นวันละ 2 ซอง เป็นเวลา 4 วัน
4. ออรีด้า อาร์ โอ (Oreda R.O.) ผงโออาร์เอส ขนาดซองละ 3.3 กรัม
ผงเกลือแร่ (Oral Rehydration Salts: ORS) รสส้ม ใช้เพื่อทดแทนการสูญเสียน้ำและเกลือแร่ในร่างกายจากอาการท้องเสียหรืออาเจียน และป้องกันการช็อก เนื่องจากร่างกายขาดน้ำ มีส่วนผสมของน้ำตาลกลูโคส โซเดียมคลอไรด์ โพแทสเซียมคลอไรด์ และโซเดียมซิเตรตไดไฮเดรต
ผงเกลือแร่เป็นยาแก้ท้องเสียที่ใช้ได้ทั้งทารก เด็ก และผู้ใหญ่ วิธีรับประทานคือเทผงเกลือแร่ 1 ซอง คนให้ละลายดีในน้ำสะอาด เช่น น้ำต้มสุกที่เย็นแล้ว 1 แก้ว หรือประมาณ 150 มิลลิตร โดยค่อย ๆ จิบทีละน้อยตลอดทั้งวัน เพราะการดื่มปริมาณมากในคราวเดียวอาจทำให้ท้องเสียรุนแรงกว่าเดิม
หากมีอาการถ่ายเหลว หรืออาเจียนบ่อยให้ดื่มบ่อยขึ้น และหลังจากผสมน้ำแล้ว ควรดื่มให้หมดภายใน 24 ชั่วโมง
5. ยาธาตุน้ำขาว ตรากระต่ายบิน ขนาด 50 มิลลิลิตร
ยาธาตุน้ำขาว ตรากระต่ายบิน เป็นยาแก้ท้องเสียที่มีส่วนประกอบหลักคือซาลอล หรือเฟนิลซาลิไซเลต (Phenyl Salicylate) ซึ่งมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อในลำไส้ จึงช่วยรักษาอาการท้องเสียจากการติดเชื้อแบบไม่รุนแรงได้ รวมทั้งมีเมนทอล (Menthol) และน้ำมันเทียนสัตตบุษย์ (Anise Oil) ที่ช่วยขับลม แก้ท้องอืด จุกเสียด และแน่นท้อง
ยาธาตุน้ำขาวเป็นยาน้ำแขวนตะกอน มีกลิ่นหอม รสหวาน รับประทานง่าย ควรเขย่าขวดก่อนใช้ยา เด็กอายุน้อยกว่า 12 ปี รับประทานครั้งละ 1–2 ช้อนชา ผู้ใหญ่ และเด็กอายุ 12 ปีขึ้นไป รับประทานครั้งละ 1 ช้อนโต๊ะ วันละไม่เกิน 3 ครั้ง
ยาแก้ท้องเสียแต่ละชนิดมีคุณสมบัติและวิธีใช้ต่างกัน จึงควรปรึกษาเภสัชกรก่อนเสมอ และใช้ยาตามข้อมูลที่ระบุบนฉลากหรือตามที่เภสัชกรแนะนำ โดยเฉพาะเด็ก ผู้มีโรคประจำตัว และผู้ที่ตั้งครรภ์ รวมทั้งควรแจ้งให้เภสัชกรทราบหากมีอาการแพ้ตัวยาใด ๆ หรือใช้ยาอื่นอยู่ เพื่อความปลอดภัย และป้องกันการเกิดผลข้างเคียง
นอกจากนี้ ผู้มีอาการท้องเสียควรดื่มน้ำให้เพียงพอ รับประทานอาหารปรุงสุกที่ย่อยง่าย หลีกเลี่ยงอาหารรสจัด ผลิตภัณฑ์นม และอาหารที่มีไขมันสูงขณะท้องเสีย หากใช้ยาแก้ท้องเสียที่หาซื้อได้เองแล้วอาการยังไม่ดีขึ้น ปวดท้องอย่างรุนแรง มีไข้สูง ถ่ายเป็นเลือด และมีอาการขาดน้ำ ควรไปพบแพทย์เพื่อรับการตรวจและรักษาเพิ่มเติม
