มะม่วงหาวมะนาวโห่ มีสรรพคุณรักษาโรคจริงหรือไม่ ?

มะม่วงหาวมะนาวโห่ เป็นผลไม้ที่นิยมรับประทานเพื่อสรรพคุณทางยา ใช้รักษาโรคต่าง ๆ ตามตำรับยาสมุนไพรมาเป็นเวลาช้านาน ทั้งเบาหวาน ภาวะเป็นพิษต่อตับ อาการท้องเสีย ไม่อยากอาหาร แผลในปาก และแผลไหม้ อีกทั้งทางวิทยาศาสตร์ยังพบว่าพืชชนิดนี้อุดมไปด้วยสารที่มีคุณประโยชน์หลายชนิด เช่น สารต้านการอักเสบ สารต้านอนุมูลอิสระอย่างฟลาโวนอยด์และฟีนอลิก เป็นต้น

ผลมะม่วงหาวมะนาวโห่สุก 100 กรัม ให้พลังงานประมาณ 75 แคลอรี่ มีไขมัน 2-5 กรัม น้ำตาล 7-12 กรัม และวิตามินซี 9-11 มิลลิกรัม คุณประโยชน์ทางยาของผลไม้ชนิดนี้เป็นที่กล่าวถึงอย่างแพร่หลายและกำลังได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก ทว่าข้อมูลการศึกษาที่พิสูจน์สรรพคุณต่าง ๆ นั้นถือว่ายังมีค่อนข้างน้อย สรรพคุณทางยาที่พอจะมีการทดลองให้เห็นบ้าง มีดังนี้

บรรเทาอาการท้องผูกและท้องเสีย ตำรายาแผนโบราณกล่าวว่าน้ำต้มจากใบมะม่วงหาวมะนาวโห่มีสรรพคุณช่วยรักษาโรคเกี่ยวกับระบบย่อยอาหาร ตลอดจนบรรเทาอาการท้องผูกและท้องเสีย งานวิจัยชิ้นหนึ่งจึงทดลองให้หนูกินสารสกัดหยาบจากใบมะม่วงหาวมะนาวโห่ ผลลัพธ์ชี้ให้เห็นว่าสารสกัดดังกล่าวมีฤทธิ์กระตุ้นการทำงานของลำไส้ รวมทั้งอาจช่วยบรรเทาอาการท้องผูกและท้องเสียได้

อย่างไรก็ตาม เนื่องจากงานวิจัยชิ้นนี้ศึกษากับสัตว์และมีข้อจำกัดในด้านต่าง ๆ อยู่มาก จึงยากที่จะยืนยันถึงประสิทธิภาพเมื่อนำมาใช้กับคน จำเป็นต้องวิจัยเพิ่มเติมกับคนจำนวนมากและต้องออกแบบงานวิจัยอย่างรัดกุมเพื่อพิสูจน์ว่าได้ผลจริงหรือไม่ ผู้ที่ต้องการใช้ผลไม้ชนิดนี้ช่วยบรรเทาอาการท้องผูกหรือท้องเสียควรเลือกใช้อย่างเหมาะสม และทางที่ดีควรปฏิบัติตามแนวทางการรักษาที่ถูกต้อง หากท้องผูกควรเริ่มจากการปรับพฤติกรรมการรับประทานอาหาร โดยเน้นผักผลไม้ที่มีกากใยสูง ดื่มน้ำให้มากเพื่อช่วยให้อุจจาระอ่อนตัวลง และออกกำลังกายสม่ำเสมอเพื่อกระตุ้นให้กล้ามเนื้อในระบบขับถ่ายทำงานได้ดี ส่วนผู้ที่ท้องเสียควรดื่มน้ำมาก ๆ หรือใช้ผงเกลือแร่โออาร์เอส (ORS) เพื่อชดเชยน้ำที่ร่างกายสูญเสียไปจากการขับถ่าย และอาจขอคำแนะนำจากเภสัชกรเกี่ยวกับการใช้ยาช่วยหยุดถ่ายเพื่อบรรเทาอาการถ่ายท้อง

ป้องกันตับอักเสบ การใช้ยารักษาโรค อาหารเสริม การดื่มแอลกอฮอล์ หรือการได้รับสารพิษในระยะยาวอาจทำให้ตับอักเสบและเสียหายได้ ซึ่งในกรณีที่ร้ายแรงอาจนำไปสู่การเกิดแผลบริเวณเนื้อเยื่อตับ ตับวาย และอาจถึงขั้นเสียชีวิต

มะม่วงหาวมะนาวโห่เป็นผลไม้อีกชนิดหนึ่งที่เชื่อกันว่ามีสรรพคุณช่วยป้องกันภาวะเป็นพิษต่อตับมาอย่างยาวนาน ด้านข้อมูลทางวิทยาศาสตร์นั้น มีงานวิจัยในหนูชิ้นหนึ่งที่แสดงให้เห็นว่าสารสกัดจากรากมะม่วงหาวมะนาวโห่ในปริมาณ 100 200 หรือ 400 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ต่างช่วยป้องกันภาวะตับเป็นพิษจากการใช้ยาพาราเซตามอลและคาร์บอนเตตราคลอไรด์ได้อย่างมีนัยสำคัญ โดยคาดว่าเป็นเพราะสารสกัดดังกล่าวมีคุณสมบัติเป็นสารต้านอนุมูลอิสระ อย่างไรก็ตาม คุณประโยชน์ด้านนี้ของมะม่วงหาวมะนาวโห่จะนำมาใช้กับคนได้จริงหรือไม่ และควรใช้รูปแบบใดจึงจะเกิดผลดีที่สุด คงต้องรอให้มีการศึกษาในคนโดยตรงเสียก่อน

ดีต่อผู้ป่วยเบาหวาน สารสกัดจากผลมะม่วงหาวมะนาวโห่ดิบอาจมีสรรพคุณช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด เนื่องจากมีการศึกษาชิ้นหนึ่งชี้ให้เห็นว่าหนูที่ป่วยเป็นโรคเบาหวานมีระดับน้ำตาลในเลือดลดลงอย่างมีนัยสำคัญหลังจากได้รับสารสกัดดังกล่าว ซึ่งคาดว่าเป็นผลมาจากสารต้านอนุมูลอิสระอย่างโพลีฟีนอลิก ฟลาโวนอยด์ และฟลาวาโนนที่พบ แต่ก็เช่นเดียวกันกับคุณประโยชน์ด้านอื่น ๆ ที่ยังไม่อาจยืนยันได้เพราะเป็นการทดลองกับหนู การนำมาใช้กับคนอาจมีกลไกการออกฤทธิ์และความปลอดภัยแตกต่างกัน ที่สำคัญ ผู้ป่วยโรคเบาหวานควรควบคุมอาการของโรคด้วยการดูแลสุขภาพให้แข็งแรง ออกกำลังกายสม่ำเสมอ รักษาน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน ควบคุมการรับประทานอาหารอย่างเหมาะสม และใช้ยาควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด

ต้านการอักเสบ ภาวะอักเสบเป็นต้นเหตุสำคัญของการเกิดโรคหลาย ๆ ชนิด เช่น ข้ออักเสบรูมาตอยด์ โรคหืด โรคหลอดเลือดแดงแข็ง และการเกิดแผลต่าง ๆ ซึ่งแม้จะมียาสำหรับต้านการอักเสบช่วยบรรเทาภาวะนี้ได้ แต่ยาหลาย ๆ ชนิดก็มีผลข้างเคียงที่ไม่พึงประสงค์ สมุนไพรต่าง ๆ จึงกลายมาเป็นอีกทางเลือกหนึ่งของผู้ที่ต้องการความปลอดภัย โดยเฉพาะมะม่วงหาวมะนาวโห่ที่ขึ้นชื่อในการต้านอักเสบมาแต่อดีต ทำให้เริ่มมีการศึกษาในด้านนี้ตามมา

งานวิจัยชิ้นหนึ่งทดลองโดยให้หนูที่มีขาหลังบวมอักเสบกินสารสกัดจากผลมะม่วงหาวมะนาวโห่แห้ง ผลลัพธ์พบว่าสารสกัดดังกล่าวช่วยลดอาการบวมที่เกิดจากการอักเสบได้อย่างมีนัยสำคัญเมื่อเทียบกับหนูกลุ่มที่ไม่ได้กิน จึงคาดว่ามะม่วงหาวมะนาวโห่มีฤทธิ์ต้านอักเสบและอาจนำมาใช้เป็นอาหารเสริมทางเลือกสำหรับรักษาอาการอักเสบที่เกิดขึ้นในร่างกายได้ หากในอนาคตมีการศึกษากับคนโดยตรงและพบผลลัพธ์ในทิศทางเดียวกันนี้

ความปลอดภัยของการใช้มะม่วงหาวมะนาวโห่

การศึกษาเกี่ยวกับคุณประโยชน์ทางยาของมะม่วงหาวมะนาวโห่ในปัจจุบันล้วนใช้สัตว์ทดลอง ยังไม่ปรากฏผลการศึกษาที่น่าเชื่อถือในคน ทำให้ไม่อาจระบุประสิทธิภาพและความปลอดภัยในการใช้พืชชนิดนี้รักษาโรคได้อย่างแน่ชัด การใช้ในรูปแบบที่ไม่เหมาะสมหรือใช้ในปริมาณมากเกินไปอาจเสี่ยงก่อให้เกิดอันตรายได้ ทางที่ดีควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ผลิตภัณฑ์จากมะม่วงหาวมะนาวโห่ชนิดใดก็ตาม โดยเฉพาะผู้ที่มีปัญหาสุขภาพเรื้อรัง

ทั้งนี้ มีการทดลองพบว่าแมวที่ได้รับสารสกัดจากรากของต้นมะม่วงหาวมะนาวโห่ในปริมาณ 5-150 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม โดยฉีดเข้าทางเส้นเลือดดำ ช่องท้อง และให้กินทางปาก มีอาการคลื่นไส้ อาเจียน น้ำมูกไหล เซื่องซึม ท้องเสีย หายใจเร็ว ชัก และตายได้ เพื่อความปลอดภัย หากต้องการรับประทานสารสกัดจากรากของมะม่วงหาวมะนาวโห่จึงควรปรึกษาแพทย์ให้แน่ใจเสมอ นอกจากนี้ ควรหลีกเลี่ยงการรับประทานผลที่ยังไม่สุกและล้างน้ำให้สะอาดก่อนทุกครั้ง เพราะยางของมะม่วงหาวมะนาวโห่อาจก่อให้เกิดการระคายเคืองได้