ยาดมคือยาที่ใช้สำหรับสูดดม มีส่วนประกอบของสมุนไพรหลายชนิด เช่น เมนทอล (Menthol) พิมเสน การบูร และน้ำมันหอมระเหยที่สกัดจากพืช ทำให้มีกลิ่นหอมเย็น สูดดมแล้วรู้สึกสดชื่น ผ่อนคลาย ช่วยบรรเทาอาการคัดจมูก หน้ามืด และปวดหัว ยาดมมักบรรจุในหลอดหรือกระปุกขนาดเล็กที่สามารถพกพาได้สะดวก
ศาสตร์การใช้กลิ่นหอมบำบัดโรคมีมาแต่โบราณ โดยนำสมุนไพรต่าง ๆ มาสกัดเป็นน้ำมันหอมระเหย ซึ่งช่วยกระตุ้นตัวรับกลิ่นในจมูก และส่งสัญญาณผ่านระบบประสาทไปยังระบบลิมบิก (Limbic System) ในสมองระบบนี้ทำหน้าที่ควบคุมความตื่นตัว ความจำ และการประมวลผลอารมณ์ การดมยาดมจึงมีประโยชน์ต่อสุขภาพหลายด้าน อย่างไรก็ดี หากใช้อย่างไม่ถูกวิธีอาจก่อให้เกิดโทษต่อร่างกายได้
ประโยชน์ต่อสุขภาพจากการดมยาดม
ยาดมแต่ละชนิดประกอบด้วยสมุนไพร สารให้กลิ่นหอม และส่วนประกอบอื่น ๆ ที่แตกต่างกันไป ซึ่งจะให้กลิ่นหอมที่ต่างกันด้วย โดยทั่วไป ยาดมมักมีส่วนประกอบของเมนทอล พิมเสน การบูร น้ำมันยูคาลิปตัส และสมุนไพรแห้งที่มีกลิ่นหอม เช่น กระวาน กานพลู โป๊ยกั๊ก อบเชย และมะลิ ซึ่งการดมยาดมที่มีสมุนไพรเหล่านี้อาจมีประโยชน์ต่อสุขภาพในด้านต่าง ๆ เช่น
1. ช่วยให้สดชื่นและผ่อนคลาย
การดมยาดมช่วยให้รู้สึกสดชื่นและผ่อนคลาย เนื่องจากยาดมมีส่วนประกอบของเมนทอล ซึ่งเป็นสารหลักที่พบในเปปเปอร์มินต์ (Peppermint) พืชที่ให้กลิ่นหอมเย็น สารธรรมชาติที่พบในเปปเปอร์มินต์ช่วยให้รู้สึกสดชื่น ตื่นตัว และบรรเทาความเหนื่อยล้าทั้งร่างกายและจิตใจ จึงนิยมนำเปปเปอร์มินต์มาสกัดเป็นน้ำมันหอมระเหยและใช้เป็นส่วนประกอบหลักของยาดม
2. บรรเทาความเครียดและวิตกกังวล
กลิ่นบำบัด หรืออโรมาเธอราพี (Aromatherapy) เป็นการใช้กลิ่นช่วยบรรเทาความเครียดและความวิตกกังวล ซึ่งเป็นสรรพคุณที่ได้จากพืชสมุนไพรหลายชนิดในยาดม เช่น ยาดมที่ประกอบด้วยคลารี่เสจ (Clary Sage) ซึ่งเป็นพืชชนิดหนึ่งที่เมื่อสูดดมกลิ่นจะช่วยลดความเครียด ช่วยให้รู้สึกผ่อนคลาย และลดความดันโลหิต
ยาดมที่มีส่วนประกอบของน้ำมันหอมระเหยที่สกัดจากดอกมะลิมีสรรพคุณช่วยให้จิตใจสงบ ช่วยปรับสภาวะอารมณ์ให้ดีขึ้น และอาจช่วยบรรเทาอาการของโรคซึมเศร้าได้ ส่วนยาดมที่มีเปปเปอร์มินต์อาจช่วยลดอาการวิตกกังวลได้
3. บรรเทาอาการปวดหัว
เปปเปอร์มินต์มีคุณสมบัติคลายกล้ามเนื้อและบรรเทาปวด จึงอาจช่วยบรรเทาอาการปวดหัวบางประเภท เช่น ปวดไมเกรนได้ โดยสารเมนทอลในน้ำมันเปปเปอร์มินต์จะช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของเลือด ให้ความรู้สึกเย็น และบรรเทาอาการปวด ยาดมบางชนิดสามารถใช้ดมและทาได้ในหลอดเดียวกัน การแต้มยาดมบาง ๆ บริเวณขมับทั้งสองข้างพร้อมนวดขมับไปด้วยอาจช่วยบรรเทาอาการปวดหัวได้
4. บรรเทาอาการคัดจมูกและไอ
สารหลายชนิดในยาดมช่วยบรรเทาอาการคัดจมูกและไอได้ดี เช่น เปปเปอร์มินต์และการบูรมีฤทธิ์เย็น ช่วยให้เกิดความรู้สึกเย็นในโพรงจมูก และทำให้รู้สึกว่าหายใจสะดวกขึ้น รวมทั้งมีสรรพคุณระงับอาการไอทั้งในเด็กและผู้ใหญ่ การดมยาดมจึงช่วยให้หายใจได้สะดวกขึ้นและไอน้อยลง
ยาดมบางชนิดมีส่วนประกอบของน้ำมันยูคาลิปตัสและน้ำมันกานพลู ซึ่งการหยดน้ำมันหอมระเหยเหล่านี้ลงในน้ำร้อนและสูดดมไอระเหยเป็นหนึ่งในวิธีรักษาอาการคัดจมูกจากหวัด ไซนัสอักเสบ และโรคหืด โดยน้ำมันหอมระเหยจะช่วยลดน้ำมูกและเสมหะที่คั่งค้าง ทำให้จมูกโล่ง หายใจได้สะดวกขึ้น และขับเสมหะออกมาผ่านการไอ การดมยาดมจึงอาจช่วยบรรเทาอาการเหล่านี้ได้ในเบื้องต้นเช่นกัน
5. บรรเทาอาการวิงเวียนศีรษะและคลื่นไส้
ยาดมเป็นสิ่งที่หลายคนพกติดตัว โดยเฉพาะผู้ที่ต้องเดินทางและมีอาการเมารถบ่อย ๆ และมีผลการศึกษาพบว่าน้ำมันหอมระเหยที่สกัดจากเปเปอร์มินต์มีสรรพคุณช่วยบรรเทาอาการเวียนศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน และบ้านหมุน (Vertigo) ในผู้ที่มีประจำเดือน และผู้ที่พักฟื้นจากการผ่าตัดหัวใจได้
คำแนะนำในการใช้ยาดมให้ปลอดภัย
ยาดมมีประโยชน์มากมาย แต่หากใช้อย่างไม่เหมาะสมก็อาจเป็นโทษได้ ซึ่งการใช้ยาดมอย่างถูกต้องและปลอดภัย มีดังนี้
- สามารถสูดยาดมใกล้จมูกได้ แต่ระวังไม่ให้น้ำยาดมสัมผัสกับโพรงจมูกโดยตรง และไม่ควรเสียบหลอดยาดมค้างไว้ในจมูก เพราะอาจทำให้โพรงจมูกเกิดการระคายเคือง
- ไม่ใช้ยาดมร่วมกับผู้อื่น เพราะอาจเสี่ยงต่อการติดเชื้อโรคทางเดินหายใจ เช่น โรคหวัดได้
- การใช้ยาดมมีลักษณะเป็นน้ำ ควรหยดน้ำยาดมลงบนสำลีหรือผ้าเช็ดหน้าแล้วสูดดม หรือทายาดมบาง ๆ บริเวณหน้าอกหรือบริเวณด้านนอกจมูกแล้วสูดไอระเหย
- การดมยาดมบ่อยอาจทำให้เกิดอาการติดยาดม เนื่องจากสารในยาดม เช่น การบูรและเมนทอล มีฤทธิ์กระตุ้นระบบประสาท แม้การติดยาดมจะไม่เป็นอันตราย แต่จะติดเป็นนิสัย หากไม่ได้ดมอาจจะรู้สึกไม่สบายใจหรือกระวนกระวายได้
- ระวังไม่ให้ยาดมเข้าตา ควรล้างมือให้สะอาดทุกครั้งหลังใช้ยาดม เพราะหากสัมผัสดวงตาอาจทำให้แสบและระคายเคือง และไม่ควรกินยาดม หากเผลอกลืนยาดมให้ดื่มน้ำมาก ๆ และไปพบแพทย์
- ทารกและเด็กเล็กไม่ควรใช้ยาดม ผู้ปกครองควรเก็บยาดมให้พ้นมือเด็ก
- ผู้ที่มีโรคที่เกี่ยวกับโพรงจมูก เช่น โพรงจมูกอักเสบจากอาการแพ้ และการติดเชื้อในโพรงจมูกควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาดม เพราะการสูดยาดมที่มีเข้มข้นสูงอาจก่อให้เกิดการระคายเคืองมากขึ้น
ยาดมเป็นยาที่ใช้สูดดมเพื่อให้รู้สึกสดชื่น บรรเทาความเครียด ลดอาการคัดจมูก คลื่นไส้ และปวดหัวได้ในเบื้องต้น หากใช้ยาดมแล้วรู้สึกไม่ดีขึ้น หรือมีอาการที่ไม่หายขาด ควรไปพบแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุและรับการรักษา และหากใช้ยาดมแล้วเกิดอาการแพ้น้ำมันหอมระเหยในยาดม เช่น คัดจมูก น้ำมูกไหล คันรอบตาและจมูก แน่นหน้าอก หายใจติดขัด และหัวใจเต้นเร็ว ควรไปพบแพทย์ทันที
