ลืมกินยาคุม (Missed Contraceptive Pills) คือ ปัจจัยสำคัญอย่างหนึ่งที่ทำให้เกิดการตั้งครรภ์โดยไม่พร้อม เนื่องจากอาจเพิ่มโอกาสให้ร่างกายตกไข่และพร้อมรับการปฏิสนธิจากอสุจิได้มากขึ้น ซึ่งอาจนำไปสู่การตั้งครรภ์ได้ ดังนั้น การทราบวิธีการรับมือเมื่อลืมกินยาคุม อาจช่วยให้ลดโอกาสการตั้งครรภ์ได้
การลืมกินยาคุมอาจเพิ่มความเสี่ยงในการตั้งครรภ์ได้ ซึ่งขึ้นอยู่กับปัจจัย 3 ประการ ได้แก่ ช่วงเวลาที่ลืมกินยาคุม จำนวนยาคุมที่ลืมกิน และช่วงเวลาที่มีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ป้องกันระหว่างที่ลืมกินยาคุม นอกจากนี้ การเริ่มกินยาคุมกำเนิดแผงใหม่ช้า หรือการลืมกินยาในช่วง 3 สัปดาห์แรกของการใช้ยาคุม อาจทำให้ร่างกายเข้าสู่ช่วงปลอดฮอร์โมน ซึ่งเพิ่มความเสี่ยงในการตั้งครรภ์ได้เช่นกัน
วิธีรับมืออย่างถูกต้องเมื่อลืมกินยาคุม
โดยทั่วไปแล้ว ยาคุมกำเนิดแบ่งเป็น 2 ชนิด ได้แก่
- ยาเม็ดคุมกำเนิดแบบฮอร์โมนรวม (Combined Pill) ซึ่งผสมฮอร์โมนสังเคราะห์เอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน
- ยาเม็ดคุมกำเนิดแบบฮอร์โมนเดี่ยว (Progesterone-Only Pill) ซึ่งผสมฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนเพียงอย่างเดียว
ทั้งนี้ ผู้ที่ลืมกินยาคุมกำเนิด ควรปฏิบัติตามคำแนะนำตามประเภทยาเม็ดคุมกำเนิดที่ใช้อยู่ ดังนี้
วิธีรับมือสำหรับผู้ที่กินยาคุมแบบฮอร์โมนรวม
ผู้ที่ลืมกินยาเม็ดคุมกำเนิดแบบฮอร์โมนรวม ควรปฏิบัติตามคำแนะนำในการใช้ยาตามแต่กรณี ดังนี้
ผู้ที่ลืมกินยาคุมจำนวน 1 เม็ด
หากลืมกินยาคุมเม็ดใดเม็ดหนึ่งบนแผงไปเพียง 1 เม็ด หรือเริ่มกินยาคุมแผงใหม่ช้าไป 1 วัน ยังไม่ถือว่าเสี่ยงต่อการตั้งครรภ์ โดยสามารถกินยาคุมกำเนิดเม็ดล่าสุดที่ลืมกินทันทีที่นึกขึ้นได้ ซึ่งอาจต้องกินยาคุมกำเนิด 2 เม็ดภายในวันเดียว หลังจากนั้นสามารถกินยาคุมกำเนิดเม็ดที่เหลือได้ตามปกติ
ผู้ที่ลืมกินยาคุมจำนวน 2 เม็ด หรือมากกว่านั้น
หากลืมกินยาคุมเม็ดใดเม็ดหนึ่งบนแผงเป็นจำนวน 2 เม็ดหรือมากกว่านั้น หรือเริ่มกินยาคุมแผงใหม่ช้ากว่า 2 วัน หรือ 48 ชั่วโมงขึ้นไป อาจมีความเสี่ยงในการตั้งครรภ์ โดยผู้ที่ลืมกินยาคุมควรปฏิบัติดังนี้
- กินยาคุมกำเนิดเม็ดล่าสุดที่ลืมกินทันที โดยสามารถกินยาคุมกำเนิด 2 เม็ดได้ภายในวันเดียว โดยไม่ต้องรับประทานยาคุมเม็ดอื่นที่ลืมกินไปก่อนหน้านั้น จากนั้นกินยาคุมกำเนิดเม็ดที่เหลือตามปกติ
- หากลืมกินยาคุมเม็ดที่อยู่ในช่วงสัปดาห์ที่ 3 บนแผง (เม็ดที่ 15–21) ไม่ต้องกินยาคุมเม็ดที่ไม่ได้ผสมฮอร์โมน (Pill Free Interval) ซึ่งนับตั้งแต่เม็ดที่ 22 ไปจนครบ 28 เม็ด และเริ่มกินยาคุมกำเนิดแผงใหม่ในวันถัดไป
- หลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธ์หรือสวมถุงยางอนามัยทุกครั้ง จนกว่าจะกลับมากินยาคุมกำเนิดวันละ 1 เม็ดตามปกติเป็นเวลา 7 วัน
- ควรใช้ยาคุมฉุกเฉิน หากลืมกินยาคุมเม็ดที่อยู่ช่วงสัปดาห์ที่ 1 บนแผง และมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ป้องกันก่อนหน้านั้น 7 วัน
นอกจากนี้ หากลืมกินยาคุม 4 เม็ดหรือมากกว่านั้น ยาคุมกำเนิดอาจหมดประสิทธิภาพ และผู้ที่ลืมกินยาคุมสามารถตั้งครรภ์ได้ตามปกติ หากมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกัน ควรรีบกินยาคุมฉุกเฉินทันทีเพื่อลดโอกาสการตั้งครรภ์ และหากต้องการมีเพศสัมพันธ์ควรสวมถุงยางอนามัยและเริ่มรับประทานยาคุมแผงใหม่
วิธีรับมือสำหรับผู้ที่กินยาคุมแบบฮอร์โมนเดี่ยว
ผู้ที่กินยาเม็ดคุมกำเนิดแบบฮอร์โมนเดี่ยว อาจต้องสังเกตว่ายาคุมที่กินนั้นเป็นยาดีโซเจสตรีล (Desogestrel) หรือไม่ ซึ่งยาดีโซเจสตรีลเป็นตัวยาชนิดหนึ่งของยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนเดี่ยว ซึ่งช่วยยับยั้งการตกไข่เหมือนกัน แต่อาจเกิดอาการไม่พึงประสงค์น้อยกว่า และมีวิธีการกินแตกต่างกัน โดยสามารถดูได้จากส่วนผสมที่ระบุบนฉลากหรือสอบถามเพิ่มเติมจากเภสัชกร
หากลืมกินยาคุมแบบฮอร์โมนเดี่ยว ควรปฏิบัติตัวตามคำแนะนำในการใช้ยาตามแต่กรณี ดังนี้
ผู้ที่ลืมกินยาคุมไม่เกิน 3 ชั่วโมง
หากลืมกินยาคุมแบบฮอร์โมนเดี่ยวภายในเวลาไม่เกิน 3 ชั่วโมง หรือลืมกินยาคุมที่เป็นดีโซเจสตรีลภายในเวลาไม่เกิน 12 ชั่วโมง ยังไม่ถือว่าเสี่ยงตั้งครรภ์ และอาจรับมือได้โดยการกินยาคุมเม็ดล่าสุดที่ลืมทันทีที่นึกขึ้นได้ จากนั้น สามารถกินยาคุมเม็ดถัดไปได้ตามเวลาปกติ ซึ่งอาจต้องกินยาคุมกำเนิด 2 เม็ดภายในวันเดียว
ผู้ที่ลืมกินยาคุมช้ากว่า 3 ชั่วโมง
หากลืมกินยาคุมแบบฮอร์โมนเดี่ยว โดยลืมกินเป็นเวลามากกว่า 3 ชั่วโมง หรือลืมกินยาคุมที่เป็นดีโซเจสตรีลช้ากว่า 12 ชั่วโมง อาจนับว่าเสี่ยงต่อการตั้งครรภ์และควรปฏิบัติดังนี้
- กินยาคุมกำเนิดทันทีที่นึกขึ้นได้ โดยกินเพียงเม็ดเดียวเท่านั้น ถึงแม้ว่าจะลืมกินยาคุมเพียงเม็ดเดียวหรือมากกว่านั้น
- กินยาคุมเม็ดถัดไปตามเวลาปกติ ซึ่งอาจจำเป็นต้องกินยาคุมกำเนิด 2 เม็ดภายในวันเดียว ได้แก่ ยาเม็ดที่ชดเชยจากการลืมกิน และยาเม็ดที่ต้องกินตามปกติ ซึ่งมักไม่เป็นอันตรายต่อร่างกาย จากนั้น กินยาเม็ดที่เหลือทุกวันตามเวลาปกติ
- หลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธ์หรือใช้วิธีคุมกำเนิดอื่น ๆ ร่วมด้วยเป็นเวลา 2 วันหลังจากกินยาคุมเม็ดชดเชยที่ลืมกิน เนื่องจากยาคุมแบบฮอร์โมนเดี่ยวอาจใช้เวลา 2 วันในการสร้างมูกที่ปากมดลูก เพื่อป้องกันอสุจิไม่ให้เข้าไปปฏิสนธิกับไข่
- ควรใช้ยาคุมฉุกเฉินในกรณีที่มีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ป้องกันภายในช่วง 2 วันหลังจากที่ลืมกินยาคุม หรือปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรร่วมด้วย
ทั้งนี้ ควรสวมถุงยางอนามัยขณะมีเพศสัมพันธ์เป็นเวลา 7 วันหลังจากวันที่กินยาคุมเม็ดที่ชดเชยจากการลืมกิน เนื่องจากยาอาจใช้เวลาประมาณ 7 วันเพื่อออกฤทธิ์ยับยั้งการตกไข่
นอกจากการลืมกินยาคุมจะเพิ่มความเสี่ยงในการตั้งครรภ์โดยไม่พร้อมแล้ว การลืมกินยาคุมยังอาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงต่าง ๆ เช่น คลื่นไส้ การมีเลือดออกทางช่องคลอด ดังนั้น ควรตั้งเวลาแจ้งเตือนการกินยาคุม หรือเปลี่ยนเวลากินยาคุมเป็นหลังจากทำกิจวัตรประจำวัน เช่น หลังจากแปรงฟันหรือหลังอาหารเช้า เพื่อป้องกันการลืมกินยาคุมและผลข้างเคียงต่าง ๆ ที่ตามมา
