หน่อไม้ฝรั่ง กับคุณค่าทางโภชนาการ

หน่อไม้ฝรั่ง เป็นพืชผักชนิดหนึ่งที่มีลักษณะเป็นต้นเรียวแหลม มีรากและลำต้นอยู่ใต้ดิน นิยมนำมาปรุงสุกรับประทาน นำไปประกอบอาหารหรือผลิตเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ต่าง ๆ ในบางวัฒนธรรมก็ประยุกต์นำหน่อไม้ฝรั่งไปสกัดเป็นยารักษาอาการหรือบำรุงสุขภาพตามความเชื่อ เนื่องจากหน่อไม้ฝรั่งมีสารอาหารสำคัญทางโภชนาการ ที่อาจเป็นผลดีและมีคุณประโยชน์ต่อสุขภาพ เช่น เส้นใยอาหาร กรดโฟลิก วิตามินบี6 วิตามินเค วิตามินซี วิตามินอี โพแทสเซียม รวมทั้งแร่ธาตุและสารเคมีอื่น ๆ อีกมากมาย ในขณะที่มีไขมัน คอเลสตอรอล และแคลอรี่ต่ำ แต่การบริโภคหน่อไม้ฝรั่ง ก็อาจทำให้เกิดกลิ่นฉุนในปัสสาวะ มีกลิ่นตัว และอาจส่งผลข้างเคียงอื่น ๆ ได้ด้วยเช่นกัน

หน่อไม้ฝรั่งเป็นพืชผักชนิดหนึ่งที่อุดมไปด้วยสารอาหารหลายชนิดที่อาจเป็นประโยชน์ต่อร่างกาย ในปัจจุบัน จึงมีการศึกษาค้นคว้ามากมายที่พยายามพิสูจน์สมมติฐานและความเชื่อเกี่ยวกับคุณค่าทางโภชนาการจากการบริโภคหน่อไม้ฝรั่ง รวมทั้งผลข้างเคียงจากการบริโภคที่อาจเกิดขึ้นได้ ดังตัวอย่างแนวคิดและการทดลองดังต่อไปนี้

มะเร็ง (Cancer) เป็นโรคร้ายซึ่งเกิดจากความผิดปกติของเซลล์เนื้อเยื่อที่แบ่งตัวผิดปกติ เนื่องจากในหน่อไม้ฝรั่งมีสารต้านอนุมูลอิสระบางชนิด เช่น สารสเตียรอยด์ซาโปนิน (Steroidal Saponins) ซึ่งเชื่อกันว่าสารอนุมูลอิสระอาจมีฤทธิ์ต้านการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็งได้ จึงมีงานทดลองหนึ่งที่ค้นคว้าหาประสิทธิภาพของการรักษาโรคมะเร็งด้วยการประยุกต์ใช้สมุนไพรจีนหลากชนิดที่มีสารต้านอนุมูลอิสระ รวมถึงรากของหน่อไม้ฝรั่งด้วย การทดลองถูกออกแบบมาให้ผู้ป่วยมะเร็งปอดระยะลุกลามจำนวน 60 ราย แบ่งเป็น 3 กลุ่มทดลอง โดยกลุ่มแรกให้ผู้ป่วยรับการรักษาด้วยยาสูตรสมุนไพรจีนที่มีส่วนประกอบของรากหน่อไม้ฝรั่ง กลุ่มที่สองให้ผู้ป่วยรับการรักษาด้วยยาเคมีบำบัด และกลุ่มสุดท้ายให้ผู้ป่วยรับการรักษาด้วยยาสูตรสมุนไพรจีนร่วมกับยาเคมีบำบัด

ผลการทดลองปรากฏว่า การรักษาผู้ป่วยมะเร็งกลุ่มแรกที่ได้รับการรักษาด้วยยาสูตรสมุนไพรจีนซึ่งมีส่วนประกอบของรากหน่อไม้ฝรั่งมีประสิทธิผลทางการรักษากลุ่มอาการขาดพลังงานลมปราณชี่หยินตามความเชื่อของแพทย์แผนจีน (Qi-Yin Deficiency Syndrome) ของผู้ป่วยมะเร็งปอดในระยะลุกลามสูงกว่ากลุ่มอื่นอย่างมีนัยสำคัญ และสารต้านอนุมูลอิสระเหล่านี้อาจช่วยกระตุ้นการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันร่างกายให้ช่วยกำจัดเซลล์มะเร็งออกไป

อย่างไรก็ตาม งานทดลองนี้เป็นเพียงการวิจัยในกลุ่มทดลองขนาดเล็ก ที่อาจมีข้อจำกัดในหลายด้าน และมีการใช้สมุนไพรจีนร่วมกันหลายชนิด ดังนั้น จึงควรศึกษาค้นคว้าอย่างละเอียดเจาะจงในประสิทธิผลของหน่อไม้ฝรั่งในด้านดังกล่าวเพิ่มเติมต่อไป เพื่อให้นำมาประยุกต์ใช้ประโยชน์ในทางวิทยาศาสตร์และการแพทย์ได้ในอนาคต

การทำงานของไต ไตเป็นอวัยวะสำคัญที่หน้าที่ช่วยรักษาสมดุลของแร่ธาตุภายในร่างกายผ่านการกำจัดของเสียออกมาทางปัสสาวะ หากการทำงานของไตมีปัญหา อาจนำไปสู่ปัญหาสุขภาพต่าง ๆ ที่ตามมา รวมทั้งการเจ็บป่วยหรือการติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะด้วย

มีความเชื่อว่า หน่อไม้ฝรั่งอาจช่วยเสริมระบบการทำงานของไต รักษาโรคทางระบบทางเดินปัสสาวะและนิ่วในไต โดยการบริโภคหน่อไม้ฝรั่งอาจส่งผลทางการรักษาคล้ายยาขับปัสสาวะ ที่ช่วยลดการขับลิเทียม (Lithium) ออกไป หากมีสารนี้อยู่ในร่างกายเป็นจำนวนมากก็จะเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดผลข้างเคียงที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ

อย่างไรก็ตาม ในขณะนี้ยังคงไม่มีหลักฐานทางการแพทย์และทางวิทยาศาสตร์ใด ๆ ที่ยืนยันการใช้หน่อไม้ฝรั่งในเชิงการรักษาโรคไตหรือระบบขับถ่ายปัสสาวะได้อย่างชัดเจน ผู้บริโภคจึงควรบริโภคหน่อไม้ฝรั่งอย่างระมัดระวัง และคำนึงถึงความปลอดภัยของสุขภาพตนเป็นสำคัญ จนกว่าจะมีการค้นคว้าวิจัยที่ยืนยันถึงประสิทธิผลของหน่อไม้ฝรั่งได้อย่างแน่ชัด

ความดันโลหิตสูง (Hypertension/High Blood Pressure) เป็นภาวะความดันเลือดภายในหลอดเลือดแดงสูงกว่าปกติตลอดเวลา และอาจเป็นสาเหตุของการเกิดโรคแทรกซ้อนอื่น ๆ ที่รุนแรงตามมา เช่น โรคหัวใจ โรคหลอดเลือดในสมอง และภาวะหัวใจล้มเหลว เป็นต้น

แม้จะมีงานวิจัยงานหนึ่งที่ศึกษาประสิทธิภาพของหน่อไม้ฝรั่งที่สัมพันธ์กับโรคหลอดเลือดหัวใจ แล้วพบว่าหน่อไม้ฝรั่งมีแนวโน้มในการลดระดับความดันโลหิตให้ต่ำลงในผู้เข้าร่วมการทดลองบางราย แต่การทดลองดังกล่าวไม่ได้ถูกออกแบบมาให้มีการวัดประเมินประสิทธิผลของหน่อไม้ฝรั่งในด้านนี้โดยเฉพาะ และยังไม่มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่ชัดเจนเพียงพอ จึงไม่อาจสรุปประสิทธิผลในด้านนี้ของหน่อไม้ฝรั่งได้ จึงควรมีการศึกษาค้นคว้าในด้านนี้ต่อไป เพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ในอนาคต

ภาวะอ้วน (Obesity) เป็นภาวะที่ร่างกายมีการสะสมไขมันมากผิดปกติหรือมากเกินกว่าที่ร่างกายจะเผาผลาญออกไป จนทำให้เสี่ยงต่อการเกิดปัญหาสุขภาพ ดังนั้น ผู้ที่กำลังอยู่ในภาวะนี้ หรือมีความเสี่ยงต่อภาวะนี้ จึงควรดูแลรักษาสุขภาพ ควบคุม และลดน้ำหนักตัว เพื่อลดความเสี่ยงในการเกิดปัญหาสุขภาพที่อาจเกิดขึ้นตามมา

หน่อไม้ฝรั่งเป็นพืชผักชนิดหนึ่ง ซึ่งมีส่วนประกอบของเส้นใยสูง จึงมีแนวคิดความเชื่อที่ว่าการบริโภคหน่อไม้ฝรั่งอาจช่วยลดน้ำหนักได้ และทำให้มีงานทดลองหนึ่งที่ค้นคว้าหาประสิทธิผลของพืชชนิดต่าง ๆ รวมทั้งหน่อไม้ฝรั่งต่อการน้ำหนักตัวและลดไขมันในร่างกาย ด้วยการให้ผู้ทดลอง 98 ราย รับประทานยาหลอก และยาเม็ดที่มีสารสกัดรวมจากหน่อไม้ฝรั่ง ชาเขียว ชาดำ กัวรานา (Guarana) และชามาเต (Mate)

ผลการทดลองพบว่า กลุ่มทดลองที่บริโภคสารสกัดจากพืชที่มีหน่อไม้ฝรั่งเป็นส่วนประกอบมีไขมันในร่างกายลดลงอย่างมีนัยสำคัญ และมีการเปลี่ยนแปลงทางดัชนีการวัดส่วนประกอบร่างกาย (Body Composition Improvement Index) เมื่อเทียบกับกลุ่มที่รับประทานยาหลอก แต่ถึงอย่างนั้น การเปลี่ยนแปลงที่วัดได้ในเชิงน้ำหนักตัว หรือค่าดัชนีมวลกาย (BMI) กลับไม่ได้แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญแต่อย่างใด

นอกจากนี้ ในการทดลองยังใช้สารสกัดจากพืชหลายชนิดด้วยกัน ทำให้ไม่อาจสรุปประสิทธิผลของหน่อไม้ฝรั่งต่อการลดน้ำหนักตัวได้ จึงควรมีการค้นคว้าวิจัยในด้านนี้ต่อไป เพื่อประโยชน์ในทางการแพทย์ การรักษา และสุขภาพของผู้บริโภคในอนาคต

กรดไหลย้อน (Gastroesophageal Reflux Disease: GERD) เป็นภาวะที่กรดหรือน้ำย่อยในกระเพาะไหลย้อนกลับมาในหลอดอาหาร จนทำให้เกิดการอักเสบของหลอดอาหาร

มีแนวคิดว่าอาหารบางชนิดอาจส่งผลต่อการเกิดอาการหรือทำให้อาการของโรคกรดไหลย้อนทรุดหนักลงจากภาวะภูมิแพ้อาหารแฝง (Food Intolerance) มีงานทดลองหนึ่งที่ให้ผู้ป่วยโรคกรดไหลย้อน 38 ราย รับประทานอาหารที่อาจก่อให้เกิดอาการแพ้กว่า 60 ชนิด ผลการทดลองพบว่า หนึ่งในอาหารที่ถูกพบว่าทำให้ผู้ป่วยเกิดปฏิกิริยาแพ้ คือ หน่อไม้ฝรั่ง และงานวิจัยนี้ก็สนับสนุนการเลี่ยงรับประทานอาหารที่อาจทำให้เกิดอาการแพ้ เพื่อให้เกิดประสิทธิผลที่ดีต่อสุขภาพของผู้ป่วย หรือในกรณีที่ไม่ได้รับการรักษาด้วยยาลดกรด (Proton Pump Inhibitors: PPI) หรือการรักษาด้วยยาชนิดนี้ไม่ได้ผล

จากการทดลองข้างต้น พบว่าการรับประทานหน่อไม้ฝรั่งอาจทำให้เกิดปฏิกิริยาอาการแพ้ได้ในกลุ่มผู้ป่วยโรคกรดไหลย้อน แต่ทั้งนี้ การทดลองดังกล่าวเป็นการทดลองขนาดเล็กและทดลองให้เห็นเพียงบางแง่มุมของผลกระทบจากหน่อไม้ฝรั่งที่อาจเป็นไปได้ ดังนั้น จึงควรมีการค้นคว้าในด้านดังกล่าวต่อไป หรือควรมีการขยายผลการทดลองไปยังกลุ่มผู้ที่มีสุขภาพดี เพื่อให้ทราบผลที่แน่ชัดจากการบริโภคหน่อไม้ฝรั่ง ทั้งในแง่ของผลดีและผลเสีย ซึ่งจะเกิดประโยชน์ต่อผู้บริโภคในกาลต่อไปด้วย

หน่อไม้ฝรั่งมีคุณค่าทางโภชนาการจริงหรือไม่

ในด้านสารอาหาร หน่อไม้ฝรั่งมีสารอาหารหลากหลายชนิดที่อาจเป็นประโยชน์ต่อสุขภาพร่างกาย แต่ในด้านสรรพคุณทางการรักษาโรค อาการเจ็บป่วย หรือประสิทธิภาพในด้านอื่น ๆ นั้น ในขณะนี้ยังไม่มีงานวิจัยทางวิทยาศาสตร์และการแพทย์ใดที่สามารถพิสูจน์ประสิทธิผลของการบริโภคหน่อไม้ฝรั่งได้อย่างชัดเจน มีเพียงข้อพิสูจน์ความเชื่อในบางด้านที่ยังคงคลุมเครือหรือขาดหลักฐานที่ชัดเจน ดังนั้น จนกว่าจะมีหลักฐานที่ชี้ชัดในประเด็นเหล่านี้ ผู้บริโภคจึงควรรับประทานหน่อไม้ฝรั่งในปริมาณที่พอดีตามมื้ออาหาร ไม่บริโภคในปริมาณที่มากเกินไป หรือบริโภคสารประกอบใด ๆ ที่มีส่วนประกอบของหน่อไม้ฝรั่งอย่างเหมาะสมกับปัจจัยทางสุขภาพของตนภายใต้คำแนะนำจากแพทย์เสมอ เพื่อรักษาสุขภาพร่างกายให้สมบูรณ์แข็งแรง และหลีกเลี่ยงความเสี่ยงจากการเกิดผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นได้

การบริโภคหน่อไม้ฝรั่งอย่างปลอดภัย

ทุกวันนี้ มีข้อมูลที่สนับสนุนคุณประโยชน์ทางการรักษาจากการบริโภคหน่อไม้ฝรั่งน้อยมาก ซึ่งส่วนใหญ่เป็นข้อมูลที่ได้จากการทดลองกับสัตว์ หรือเซลล์มนุษย์ในหลอดทดลอง ดังนั้น จึงยังคงไม่มีหลักฐานที่แน่ชัดและเชื่อถือได้ในด้านประโยชน์และปริมาณในการบริโภค ผู้บริโภคจึงควรคำนึงถึงความปลอดภัยในการบริโภคเป็นหลัก ตามคำแนะนำดังต่อไปนี้

ข้อมูลสำหรับผู้บริโภคทั่วไป

• การบริโภคหน่อไม้ฝรั่งจะปลอดภัยหากรับประทานเมื่อปรุงเป็นอาหารในปริมาณที่เหมาะสม และไม่ควรรับประทานหน่อไม้ฝรั่งในปริมาณมากจนเกินไป
• ยังไม่มีข้อมูลที่เพียงพอในด้านการบริโภคหน่อไม้ฝรั่งเพื่อคุณประโยชน์ทางการรักษา ดังนั้น ผู้ที่ต้องการบริโภคสารสกัดจากหน่อไม้ฝรั่งควรปรึกษาแพทย์ให้ถี่ถ้วนก่อนเสมอ
• หน่อไม้ฝรั่งอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงเป็นปฏิกิริยาอาการแพ้ต่าง ๆ จากการบริโภคทั้งในรูปแบบการรับประทาน หรือการใช้ทาบริเวณผิวหนัง ซึ่งผู้บริโภคควรระมัดระวังในการใช้งาน และไปพบแพทย์หากพบอาการต่าง ๆ ที่เป็นสัญญาณของการแพ้สาร
• จากรายงานการทดลองบางส่วน พบว่าการบริโภคสารสกัดจากหน่อไม้ฝรั่งในปริมาณสูงสุด (12 เม็ด/วัน) อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงอย่างอาการปวดไต ภาวะบวมน้ำ ผู้ป่วยโรคเก๊าท์มีอาการกำเริบขึ้น และมีอาการแพ้บริเวณผิวหนังได้

ผู้บริโภคที่ควรระมัดระวังเป็นพิเศษในการรับประทานหน่อไม้ฝรั่ง

• ผู้ที่ตั้งครรภ์ สำหรับผู้หญิงตั้งครรภ์ การบริโภคหน่อไม้ฝรั่งจะปลอดภัยหากรับประทานในรูปแบบอาหารด้วยปริมาณที่เหมาะสม และไม่ควรบริโภคหน่อไม้ฝรั่งในรูปแบบยาหรือสารสกัด เนื่องจากหน่อไม้ฝรั่งเป็นหนึ่งในสารประกอบที่ใช้ในการคุมกำเนิด ดังนั้น การบริโภคหน่อไม้ฝรั่งในรูปแบบยาหรือสารสกัด อาจส่งผลเสียต่อความสมดุลของฮอร์โมนในระหว่างตั้งครรภ์ ซึ่งอาจเกิดอันตรายแก่ผู้เป็นแม่และทารกในครรภ์ได้
• ผู้ที่กำลังให้นมบุตร แม้จะยังไม่มีข้อมูลเพียงพอเกี่ยวกับความปลอดภัยในการบริโภคหน่อไม้ฝรั่งสำหรับผู้ที่กำลังให้นมบุตร แต่ผู้บริโภคที่อยู่ในกลุ่มนี้ก็ควรระมัดระวังและรับประทานหน่อไม้ฝรั่งเฉพาะที่เป็นรูปแบบอาหารในจำนวนที่เหมาะสมเท่านั้น โดยหลีกเลี่ยงการบริโภคหน่อไม้ฝรั่งในรูปแบบยาหรือสารสกัดเช่นเดียวกันกับผู้ที่ตั้งครรภ์ เพื่อป้องกันการเกิดผลข้างเคียงที่เป็นอันตรายแก่เด็กทารกผ่านทางการให้นมบุตร
• ผู้ที่กำลังเผชิญปัญหาสุขภาพ การบริโภคหน่อไม้ฝรั่งอาจทำให้เกิดอาการแพ้ได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในผู้ที่กำลังป่วยหรือมีสภาวะร่างกายไวต่อสาร โดยผู้ที่มีอาการแพ้ต่อพืชวงศ์ Liliaceae หรือพืชใบเลี้ยงเดี่ยว จำพวกหัวหอม กระเทียมต้น กระเทียม หรือกุ้ยช่าย ก็มีโอกาสเสี่ยงที่จะเกิดปฏิกิริยาเป็นอาการแพ้หลังบริโภคหน่อไม้ฝรั่งได้ด้วยเช่นกัน ดังนั้น ผู้ที่กำลังป่วยจึงควรปรึกษาแพทย์ก่อนรับประทานอาหาร ใช้ยา หรือสารสกัดตัวใดทุกครั้ง เพื่อหลีกเลี่ยงความเสี่ยงในการเกิดอันตรายต่อสุขภาพ หรือความเสี่ยงที่ทำให้ปัญหาสุขภาพซึ่งกำลังเผชิญอยู่ทรุดหนักลง

นอกจากนี้ สำหรับผู้ที่มีปัญหาสุขภาพที่ต้องรับประทานยาลิเทียม ควรปรึกษาแพทย์ก่อนรับประทานหน่อไม้ฝรั่งหรือสารสกัดจากหน่อไม้ฝรั่งเสมอ โดยแพทย์อาจพิจารณาปรับปริมาณยาและให้คำแนะนำในการบริโภค เพื่อไม่ให้เกิดผลกระทบต่อร่างกายของผู้ป่วย