เกลียดตัวเอง (Self-Hatred) เป็นความรู้สึกของการโทษตัวเองอย่างรุนแรง ซึ่งทำให้รู้สึกว่าตัวเองไม่มีคุณค่าหรือไม่ดีพอที่จะได้รับสิ่งดี ๆ ในชีวิต ผู้ที่เกลียดตัวเองมักเปรียบเทียบตัวเองกับคนอื่น มองเห็นแต่จุดด้อยของตัวเอง และคิดว่าคนอื่นคอยจับจ้องและตำหนิการกระทำตลอดเวลา
ความคิดนี้จึงส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน และอาจนำไปสู่โรคทางจิตเวช เช่น โรควิตกกังวล และโรคซึมเศร้าได้ การสังเกตอาการและเข้าใจสาเหตุของการเกลียดตัวเองจะช่วยให้ก้าวข้ามความรู้สึกบั่นทอนจิตใจนี้ไปได้ บทความนี้จึงอยากชวนทุกคนมาสำรวจความรู้สึกของตัวเองและจัดการกับความรู้สึกเกลียดตัวเองอย่างเหมาะสม
เกลียดตัวเองเกิดจากอะไร
การเกลียดตัวเองอาจเกิดจากลักษณะนิสัยส่วนตัว โรคและความผิดปกติทางจิตใจ หรือประสบการณ์ฝังใจต่าง ๆ ที่ทำให้เกิดความรู้สึกไม่ดีต่อตัวเอง ดังนี้
- นิสัยส่วนตัว เช่น คนที่เห็นคุณค่าในตัวเองต่ำ (Low Self-Esteem) ซึ่งมักขาดความมั่นใจในตัวเองและคิดว่าตนไม่สมควรได้รับสิ่งดี ๆ พยายามทำตามความต้องการหรือความพอใจของคนอื่น ตั้งความหวังในตัวเองสูง ชอบเปรียบเทียบตัวเองกับคนอื่น และมีนิสัยรักความสมบูรณ์แบบ (Perfectionism) คนเหล่านี้มักรู้สึกผิดหวังและโทษตัวเองเมื่อผลลัพธ์ที่ได้ไม่ตรงกับที่คาดหวังไว้
- การถูกทำร้ายร่างกายในวัยเด็ก (Child Abuse) จากผู้ปกครองหรือคนอื่น เช่น การทุบตี ด่าทอ ล่วงละเมิดทางเพศ ทอดทิ้ง หรือผ่านเหตุการณ์อื่นที่ทำร้ายร่างกายและจิตใจ
- ความสัมพันธ์ที่ไม่ดี ไม่ว่าจะเป็นความสัมพันธ์กับเพื่อน เพื่อนร่วมงาน หรือคนรัก ซึ่งอาจทำให้เกิดบาดแผลในจิตใจ
- การถูกกลั่นแกล้ง (Bully) ซึ่งพบบ่อยในเด็กที่ถูกรังแกจากเพื่อนที่โรงเรียน พี่น้อง หรือญาติ ผู้ใหญ่ที่ถูกกลั่นแกล้งในที่ทำงาน และการกลั่นแกล้งในโลกออนไลน์ (Cyberbullying)
- เหตุการณ์อื่น เช่น การถูกเหยียดสีผิว เพศ และเชื้อชาติ (Racism)
- โรคทางจิตเวช เช่น โรควิตกกังวล โรคซึมเศร้า โรคไบโพลาร์ (Bipolar Disorder) โรคเหล่านี้อาจทำให้เกิดความรู้สึกสิ้นหวังและเกลียดตัวเองได้
สัญญาณและผลกระทบต่อสุขภาพจากการเกลียดตัวเอง
ผู้ที่เกลียดตัวเองมักมองตัวเองในแง่ร้าย เมื่อทำสิ่งใดผิดพลาดจะโทษว่าเป็นเพราะตัวเองที่ทำได้ไม่ดีพอ มักดูถูกตัวเองว่าเป็นคนไม่เอาไหน และไม่ให้อภัยตัวเองเมื่อทำผิด นอกจากนี้ คนที่เกลียดตัวเองมักไม่เชื่อมั่นในตนเอง ไม่ยอมรับคำชื่นชมจากคนอื่น และยึดติดกับความคิดหรือการตัดสินที่คนอื่นมีต่อตัวเอง
คนที่เกลียดตัวเองมักคิดว่าตนไม่สมควรได้รับความรัก ความสำเร็จ หรือสิ่งดี ๆ ในชีวิต และไม่อยากลงมือทำสิ่งใด เพราะเชื่อว่าจะล้มเหลวเสมอ การเกลียดตัวเองจึงอาจทำให้เกิดความวิตกกังวลและรู้สึกแปลกแยกจากคนอื่น ซึ่งอาจนำไปสู่พฤติกรรมที่ผิด เช่น การใช้สารเสพติด การกินผิดปกติ การหลีกหนีจากสังคม และอาจนำไปสู่การฆ่าตัวตายได้
แม้จะไม่ได้จัดเป็นโรคทางจิตเวชโดยตรง แต่ผู้ที่มีนิสัยโทษตัวเองและไม่ชอบในรูปร่างของตัวเองอาจเป็นอาการเข้าข่ายโรคซึมเศร้า โดยคู่มือวินิจฉัยอาการผิดปกติทางจิตฉบับที่ 5 (DSM-5) ได้อธิบายอาการหนึ่งของโรคซึมเศร้าไว้ว่า เป็นความรู้สึกไร้ค่าและรู้สึกผิดต่อตัวเองที่มากและบ่อยผิดปกติ ซึ่งอาจเป็นสิ่งที่ผู้ป่วยคิดไปเอง และการตำหนิตัวเองอาจไม่เกี่ยวกับโรคซึมเศร้าเพียงอย่างเดียว
รับมืออย่างไรเมื่อรู้สึกเกลียดตัวเอง
ความรู้สึกเกลียดตัวเองมักบั่นทอนจิตใจและเป็นอุปสรรคต่อการใช้ชีวิตประจำวัน การรับมือกับความรู้สึกเกลียดตัวเองสามารถทำได้ด้วยวิธีต่าง ๆ ดังนี้
- สังเกตและหลีกเลี่ยงปัจจัยที่กระตุ้นให้รู้สึกเกลียดตัวเอง เพื่อจัดการกับความรู้สึกที่ไม่ดีได้อย่างตรงจุด เช่น เมื่อถูกกลั่นแกล้งจากคนที่ทำงาน ควรหลีกเลี่ยงการเผชิญหน้ากับคนเหล่านั้น และแจ้งหัวหน้างานเพื่อแก้ปัญหาต่อไป
- เปลี่ยนความคิดในแง่ลบให้เป็นแง่บวก และพูดกับตัวเองด้วยคำพูดดี ๆ เช่น เปลี่ยนจาก “ฉันไม่มีทางทำได้หรอก” เป็น “ฉันทำได้อยู่แล้ว”
- เมตตาต่อตัวเอง รู้จักให้อภัยตัวเองเมื่อทำผิดให้เหมือนกับให้อภัยคนอื่น ไม่จมอยู่กับการโทษตัวเอง และนำข้อผิดพลาดไปปรับปรุงแก้ไข
- รู้ขีดจำกัดของตัวเอง โดยคิดไว้เสมอว่าเราไม่สามารถควบคุมทุกสิ่งให้เป็นไปตามที่ต้องการได้ และควรปฏิเสธการทำสิ่งที่เกินความสามารถ ซึ่งอาจช่วยลดความเครียดและความกังวลได้
- ใช้เวลาทำกิจกรรมร่วมกับคนที่รัก อย่างเพื่อนสนิทและคนในครอบครัว การพูดคุยกับคนเหล่านี้จะช่วยให้เรารู้สึกสบายใจขึ้น
- แบ่งเวลาในการดูแลตัวเอง เช่น รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ออกกำลังกาย รวมถึงทำกิจกรรมผ่อนคลายความเครียด เช่น นั่งสมาธิ เล่นโยคะ ทำงานอดิเรกที่ชื่นชอบ
- ปรึกษาจิตแพทย์เมื่อไม่สามารถรับมือกับความรู้สึกเกลียดตัวเองได้ โดยเฉพาะผู้ที่มีประสบการณ์ฝังใจในวัยเด็ก และผู้ที่มีประวัติเป็นโรคทางจิตเวช เช่น โรคซึมเศร้า โรควิตกกังวล
การที่เรามีความรู้สึกหงุดหงิดและไม่พอใจตัวเองในบางเหตุการณ์นั้นถือเป็นเรื่องปกติ แต่หากคุณหรือคนใกล้ชิดรู้สึกเกลียดตัวเองอยู่บ่อยครั้งและส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน หรือมีความคิดฆ่าตัวตาย ควรติดต่อสายด่วนสุขภาพจิต 1323 ได้ตลอด 24 ชั่วโมง
หรือติดต่อสายด่วนสะมาริตันส์ โทร. 0-2713-6793 ได้ทุกวันตั้งแต่ 12.00 น. ถึง 22.00 น. ซึ่งผู้เชี่ยวชาญจะคอยรับฟังและให้คำแนะนำในการปรับความคิดและพฤติกรรมอย่างเหมาะสม
