Lucid dream ฝันแบบรู้ตัว กับประโยชน์และผลกระทบต่อสุขภาพ

Lucid dream คือการฝันแบบรู้ตัวว่ากำลังฝันอยู่ เป็นอาการที่สามารถเกิดขึ้นได้โดยธรรมชาติในหลายคน โดยผู้ที่ฝันแบบรู้ตัวบางคนอาจสามารถควบคุมความฝันของตัวเองได้ด้วย บทความนี้จะพาไปทำความรู้จักกับ Lucid dream ว่าเกิดขึ้นได้อย่างไร และมีประโยชน์หรือมีผลกระทบต่อสุขภาพอย่างไรบ้าง

แม้ว่า Lucid dream โดยส่วนใหญ่จะเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ แต่ก็มีบางคนที่พยายามลองหาวิธีการต่าง ๆ เพื่อฝึกตัวเองให้สามารถรู้ตัวตอนกำลังฝันและควบคุมความฝันได้ โดยบางงานวิจัยพบว่าการพยายามฝันแบบรู้ตัวอาจส่งผลกระทบต่อประสิทธิภาพการนอนหลับ หรืออาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดปัญหาสุขภาพจิตได้ การศึกษาเกี่ยวกับ Lucid dream ให้มากขึ้นจึงอาจช่วยสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องได้

ทำความรู้จักกับ Lucid dream

Lucid dream คือการฝันแบบรู้ตัวว่าสิ่งที่กำลังเกิดขึ้นอยู่คือความฝันไม่ใช่ความจริง โดยผู้ฝันอาจรู้สึกว่าความฝันมีสีชัดหรือสมจริงมากกว่าปกติ รู้สึกมีอารมณ์ร่วมกับความฝันมาก รวมถึงในบางคนอาจสามารถควบคุมเหตุการณ์ในความฝันได้ด้วย

การฝันแบบรู้ตัวมักจะเกิดในช่วงวงจรการนอนหลับแบบ REM Sleep (Rapid Eye Movement Sleep) เป็นช่วงที่การทำงานสมองจะตื่นตัวขึ้น อัตราการเต้นของหัวใจเพิ่มขึ้น หายใจเร็วขึ้น และดวงตามีการเคลื่อนไหวแม้ว่าจะหลับตาอยู่ ซึ่งเป็นช่วงการนอนหลับที่สามารถทำให้เกิดการฝันได้ง่าย

สาเหตุที่ทำให้เกิดการฝันแบบรู้ตัวยังไม่สามารถสรุปได้แน่ชัด แต่ทางการแพทย์สันนิษฐานว่าอาจเกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงการทำงานของสมองในช่วงการนอนหลับแบบ REM Sleep จึงทำให้เกิดความฝันขึ้นในลักษณะกึ่งหลับกึ่งตื่น ซึ่งก็คือการฝันแบบ Lucid dream นั่นเอง

ประโยชน์ต่อสุขภาพของการฝันแบบ Lucid dream

การรู้ตัวว่าตัวเองกำลังฝันอยู่ หรือการที่สามารถควบคุมความฝันได้ไม่ใช่เรื่องที่น่ากลัวเสมอไป เพราะผู้ที่สามารถฝันแบบ Lucid dream ได้โดยธรรมชาติ อาจส่งผลให้เกิดประโยชน์ต่อสุขภาพได้หลายประการ ดังนี้

ช่วยคลายความวิตกกังวล

Lucid dream อาจเป็นพื้นที่จำลองเสมือนจริงให้ผู้ที่มีภาวะวิตกกังวลกับบางสิ่งบางอย่างได้ลองทำสิ่งที่กังวลในชีวิตจริงผ่านความฝัน เพราะผู้ฝันทราบดีว่าสิ่งที่กำลังเกิดขึ้นตรงหน้านั้นเป็นแค่ความฝันไม่ใช่ความจริง ซึ่งหากลองเรียนรู้วิธีการจัดการกับความวิตกกังวลและฝึกควบคุมสถานการณ์ในความฝันได้ ก็อาจช่วยให้สามารถก้าวข้ามผ่านความวิตกกังวลเหล่านั้นในชีวิตจริงได้

ช่วยให้สามารถรับมือกับฝันร้ายได้ดีขึ้น

Lucid dream อาจช่วยคลายความวิตกกังวลจากฝันร้ายได้ โดยเฉพาะฝันร้ายที่เกิดในผู้ที่เป็นโรคเครียดหลังผ่านเหตุการณ์ร้ายแรง (PTSD) เพราะหากรู้ตัวว่ากำลังฝันอยู่ก็จะสามารถเข้าใจได้ว่าสิ่งที่เกิดขึ้นนั้นไม่ใช่ความจริง และอาจช่วยลดความวิตกกังวลลงได้ รวมถึงหากสามารถควบคุมความฝันได้ ก็อาจช่วยให้ผู้ฝันลองกำหนดเรื่องราวความฝันด้วยตัวเอง และลองเปลี่ยนฝันร้ายให้กลายเป็นฝันดีได้ 

อาจช่วยพัฒนาทักษะทางร่างกาย

การเคลื่อนไหวร่างกายในความฝันแบบ Lucid dream อาจช่วยเพิ่มทักษะการเคลื่อนไหวในชีวิตจริงได้ เพราะหากเคลื่อนไหวร่างกายในฝันขณะที่ฝันแบบรู้ตัว สมองส่วนที่ควบคุมการเคลื่อนไหวก็จะทำงานด้วย จึงอาจมีประโยชน์ต่อในการพัฒนาทักษะทางร่างกาย เช่น ทักษะการเล่นกีฬา รวมถึงผู้ที่มีความบกพร่องทางร่างกายก็อาจสามารถฟื้นฟูทักษะทางร่างกายผ่านการฝันแบบ Lucid dream ได้ด้วย

อาจช่วยเสริมสร้างความคิดสร้างสรรค์

การฝันแบบรู้ตัวอาจทำให้ผู้ฝันสามารถกำหนดหรือควบคุมเรื่องราวต่าง ๆ ในความฝันได้ รวมถึงกำหนดเหตุการณ์ สถานที่ ตัวละคร ไปจนถึงเสื้อผ้าเครื่องแต่งกายที่ตัวละครในความฝันใส่ได้เลยทีเดียว การฝันแบบ Lucid dream จึงอาจมีประสิทธิภาพในการช่วยเสริมสร้างความคิดสร้างสรรค์และจินตนาการได้นั่นเอง

ข้อควรระวังของการฝันแบบ Lucid dream

แม้ว่าการฝันแบบรู้ตัวจะเป็นเรื่องที่น่าตื่นตาตื่นใจ และอาจมีประโยชน์ต่อสุขภาพหลายประการจนหลายคนพยายามฝึกให้ตัวเองสามารถฝันแบบรู้ตัวได้ แต่การพยายามฝันแบบรู้ตัวได้ก็อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพได้เช่นกัน โดยปัญหาสุขภาพที่อาจเกิดขึ้นได้ มีดังนี้

• การอดนอนหรือการพักผ่อนไม่เพียงพอเพื่อกระตุ้นให้เกิดการฝันแบบรู้ตัว อาจส่งผลกระทบต่อร่างกายในด้านความตื่นตัว ความจำ ความเครียด หรืออาจนำไปสู่การเกิดปัญหาสุขภาพที่ร้ายแรงมากขึ้น เช่น ภาวะความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน 
• วิธีการรบกวนการนอนหลับซึ่งเป็นวิธีหนึ่งของการฝึกการฝันแบบรู้ตัว อาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดอาการวิตกกังวลหรืออาการซึมเศร้า (Depression) ได้
• การรบกวนการนอนหลับอาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดอาการทางจิตเวชประเภทหนึ่งที่ทำให้รู้สึกว่าสิ่งแวดล้อมรอบตัวแปลกไป ไม่คุ้นเคย หรือไม่มีอยู่จริง ซึ่งเรียกว่าภาวะ Derealization
• ปัญหาเกี่ยวกับการนอนหลับอาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดภาวะผีอำ (Sleep Paralysis) หรือภาวะที่รู้สึกตัวแต่ไม่สามารถขยับร่างกายได้ชั่วคราวในช่วงของการกึ่งหลับกึ่งตื่น

อย่างไรก็ตาม กลไกการเกิด Lucid dream ยังไม่สามารถหาข้อสรุปได้แน่ชัด และงานวิจัยเกี่ยวกับประโยชน์หรือความเสี่ยงต่อสุขภาพที่อาจเกิดขึ้นได้จาก Lucid dream ก็ยังต้องการการศึกษาเพิ่มเติมอีกมากเพื่อมายืนยันข้อเท็จจริงเหล่านี้ ดังนั้นสิ่งสำคัญที่คุณควรให้ความใส่ใจอาจเป็นการประสิทธิภาพการนอนหลับพักผ่อนที่ดีมากกว่าการพยายามฝันแบบรู้ตัวหรือการพยายามควบคุมความฝัน